De creatie van een vorst

In de scriptie “de creatie van een vorst” wordt aangetoond hoe stadhouder Willem III en zijn propagandisten worstelden met de legitimering van de invasie van Engeland door een Hollands leger in 1688, en de daaropvolgende overname van de Engelse kroon, die op dat moment het hoofd van de katholieke James II Stuart tooide. Oorspronkelijk bestond er geen doelstelling dat Willem zelf koning van Engeland zou worden, en werd Willems invasie in de Engelse propaganda gepresenteerd als een ingreep van de Goddelijke Voorzienigheid in de wereldlijke politiek, om zo het Europese Protestantisme te redden van het gevaar dat dreigde door een mogelijke alliantie tussen James II en de Franse vorst Louis XIV. In de Republiek, waar de publieke reactie op Willems invasie werd gestuurd door een grootschalige propagandacampagne, vond het argument over de Goddelijke Voorzienigheid een vruchtbare bodem; in Engeland daarentegen raakte dit argument al snel zijn kracht kwijt doordat ook James’ aanhangers met succes een goddelijke opdracht van hun vorst konden aanvoeren. In de Engelse protestantse ruimte botsten daarmee twee absolute aanspraken op een waarheid die door een religieuze legitimatie was gevalideerd. Door middel van een vergelijking van de publieke perceptie op Willems invasie in zowel Engeland als de Republiek, en de pogingen van de Oranje-propagandisten om deze in het eigen voordeel te sturen, blijkt hoe de propaganda van Willem III in de loop van 1688 en 1689 in verscheidene opzichten veranderde en van strategie wijzigde, in reactie op de voortgaande politieke ontwikkelingen. Met gebruikmaking van de pamflettencollectie Knuttel die verblijft in de Koninklijke Bibliotheek te Den Haag, en de verschillende Engelse gedigitaliseerde pamflettencollecties die ondergebracht zijn in de database Early English Books Online, wordt een analyse gemaakt van de propaganda over de Glorious Revolution die in de twee landen hebben gecirculeerd. Op grond van deze vergelijking wordt een verklaring geopperd waarom het argument over de Goddelijke Voorzienigheid in de Republiek zo succesvol kon zijn, terwijl het in Engeland reeds kort na de invasie aan levensvatbaarheid verloor. In Engeland werd de propaganda van Willem III namelijk hevig betwist door een hardnekkige en omvangrijke oppositie. Ook hadden in de Engelse samenleving historisch gegroeide en publiekelijk beleefde sentimenten grote gevolgen voor de bereidheid tot het denken over de wettelijke gronden en de wenselijkheid van het verzet tegen een door God aangesteld vorst. Willems oppositie kon rijkelijk putten uit het propagandamateriaal wat was geschreven in de constitutionele crisis die Engeland veertig jaar eerder had moeten doormaken; de terechtstelling van Charles I en het daaropvolgende Republikeinse experiment van Oliver Cromwell. Tijdens deze politieke crisis hadden de geschriften van de Romeinse historicus Cornelius Tacitus een doeltreffend verklaringsmodel voor het maatschappelijke tumult geleverd. De herpublicatie van deze propaganda vormde een belangrijke ondersteuning voor de heroplevende interesse in Tacitus onder James II. Gilbert Burnet, Willems hofprediker en belangrijkste propagandist, zette op zijn beurt de heropleving van het Tacitisme in als nieuwe strategie in de legitimatie van de machtswisseling tussen Willem III en James II. Uit de scriptie blijkt dat de representatie van Willem als rechtmatige troonopvolger in de Engelse propaganda de moeizame pogingen van de Engelse politieke elite tot het bereiken van een consensus in het staatsrechtelijke dilemma moesten verhullen. De legitimering van de machtswisseling vereiste veel creativiteit van de House of Lords en House of Commons, die zich in de een oplossing van het constitutionele vraagstuk gedwongen zagen verschillende axioma’s uit het continentale Romeinse recht te adopteren. De scriptie toont daarmee aan hoe de internationale ideeënstrijd op zowel het retorische als het staatsrechtelijke vlak de particularistische veronderstellingen over de Glorious Revolution, zoals deze lang dominant is geweest in de historiografie, hun houdbaarheid ontneemt.