Op zoek naar het publiek

Wat is de positie van het publiek in het veld van de geëngageerde kunst? Het antwoord op deze vraag ligt besloten in de vraag met welk doel de kunstenaars zich engageert. Zijn kunstenaar werkelijk geïnteresseerd in een relatie met de toeschouwer in een poging kunst en maatschappij weer nader tot elkaar te brengen? Of engageren ze zich met maatschappelijke thema’s om een persoonlijke betrokkenheid vorm te geven? De motivatie van de kunstenaars is in het kader van dit onderzoek minder belangrijk, maar wel de vraag in hoeverre de doelstellingen van de kunstenaar invloed hebben op de positie van het publiek in het veld van de geëngageerde kunst. De mate en de aard van de betrokkenheid van het publiek in relatie tot het werk van de kunstenaar zijn afhankelijk van de intenties van de kunstenaar. Afhankelijk van de persoonlijke accenten die de kunstenaar in zijn werk legt, kan de actieve rol van het publiek bij het tot stand komen van het kunstwerk zeer groot zijn of juist volledig ontbreken. Deze twee variabelen - het doel van de kunstenaar en de mate van betrokkenheid van het publiek – vormen de basis waarmee een aantal varianten zichtbaar worden die de verschillende vormen van betrokkenheid in relatie tot de doelstelling van de kunstenaar uitdrukken. Schematisch weergegeven resulteert dit in een model met vier hoofdtypes die elk een andere verhouding tussen de beide variabelen laten zien. De hoeveelheid en diversiteit in uitingsvormen binnen de geëngageerde kunstprojecten kunnen op deze manier van elkaar onderscheiden worden. Door een op theoretische uitgangspunten gestoelde classificatie van relatievormen te presenteren worden de posities van het publiek in het veld van de geëngageerde kunst inzichtelijk gemaakt om daarmee een antwoord te kunnen geven op de vraag wat de verschillende posities inhoudelijk betekenen in kunstuitingen die de relatie met het publiek en de samenleving centraal stellen. Het doel van het onderzoek is deze positie te verhelderen door de vormen van relaties tussen kunstenaar en publiek te analyseren. Deze relaties werden onderzocht aan de hand van kwalitatieve analyse van elf kunstprojecten. De selectie van de kunstenaars en de projecten vond plaats op aan de hand van een aantal criteria. De analyse is gevisualiseerd in een conceptueel model. De conclusie van het onderzoek laten zien dat er sprake is van een andere positie van het publiek binnen de geëngageerde kunst. Publiek wordt op verschillende manieren betrokken bij het ontstaan van een kunstwerk. Op welke manier dit gebeurd is afhankelijk van de doelstelling van de kunstenaar, maar kunstenaars bewegen zich inderdaad naar het publiek toe en betrekken het in hun werk. Deze beweging naar het publiek toe is vooral zichtbaar bij de kunstenaars die binnen de grenzen van de kunstwereld werken. Daarmee lijken deze geëngageerde kunstenaars zich tot een breder publiek te richten. Ze werken niet langer alleen voor een cultureel publiek, maar betrekken ook andere publieksgroepen in hun werk die tot het sociale publiek behoren. Het onderzoek laat zien dat deze geëngageerde, erkende kunstenaars hun werk vooral binnen de grenzen van de kunstwereld tonen, voor eenzelfde cultureel publiek. Een publiek dat nog steeds de ‘traditionele’ rol van toeschouwer heeft. De rol van het sociale publiek lijkt daardoor minder die van een publiek te zijn waar de kunstenaar zich toe richt, maar eerder wordt dit publiek door hen als een onderdeel beschouwd van hun manier van werken.