Menswaardig sterven voor psychiatrische patiënten

Samenvatting Op 1 april 2002 is de Wet toetsing levensbeëindiging op verzoek en hulp bij zelfdoding (Wtlvhz) in werking getreden in Nederland. De KNMG benadrukt dat euthanasie toegepast mag worden bij psychiatrische patiënten, echter artsen zijn hier vaak niet van op de hoogte. In dit onderzoek is de centrale vraag: ‘Hoe heeft het debat in Nederland zich omtrent euthanasie bij psychiatrische patiënten ontwikkeld?’. Hierbij zijn vier deelvragen opgesteld. De eerste deelvraag is ‘Hoe heeft het politieke debat over euthanasie bij psychiatrische patiënten zich ontwikkeld?’. De tweede deelvraag is ‘Hoe heeft het debat over euthanasie bij wilsonbekwame patiënten zich ontwikkeld binnen de medische professie?’. Vervolgens is deelvraag 3 ‘Welke rol heeft de media gespeeld in de ontwikkeling van het beleid rondom euthanasie bij psychiatrische patiënten?’. Tot slot is deelvraag 4 ‘Welke invloed hebben de patiëntenorganisaties en de sociale bewegingen gehad in de ontwikkeling van het beleid rondom euthanasie bij psychiatrische patiënten?’. De definitie van euthanasie die gehanteerd is in dit onderzoek, is “de opzettelijke levensbeëindiging door een ander dan de betrokkene op diens verzoek”. Met het begrip levensbeëindiging wordt bedoelt het bewust toedienen van medicatie in een dodelijke dosering. De centrale vraag en de deelvragen zijn beantwoord door middel van data die verkregen zijn uit een selectieve media studie en semigestructureerde interviews. Uit deze scriptie blijkt dat er altijd aandacht is geweest voor de positie van wilsonbekwame patiënten, maar dat de discussie door de jaren heen opener is geworden. Tevens is gebleken dat de wetgeving over euthanasie bij psychiatrische patiënten achter loopt op de jurisprudentie. Uit dit onderzoek is ook gebleken dat euthanasie bij psychiatrische patiënten onder artsen controversieel is. Dit komt doordat er drie hoofdvragen spelen bij euthanasie bij psychiatrische patiënten. De eerste vraag is of euthanasie wel gerechtvaardigd is bij een specifieke patiënt. Hierbij gaat het erom of de doodswens voortkomt uit ondraaglijk lijden of dat de doodswens voortkomt uit het ziektebeeld. Het tweede punt gaat over slippery slope. De vraag hierbij is of psychiatrische patiënten een echte doodswens hebben of dat zij zich gedwongen voelen om te vragen om euthanasie. De derde vraag gaat over het collectief versus het individueel falen van artsen. Artsen hebben het gevoel dat zij falen, omdat er voor bepaalde psychiatrische patiënten geen adequate behandeling is. Ook hebben zij het gevoel dat zij falen omdat zij de euthanasiewens niet kunnen laten verdwijnen. Tevens heeft dit onderzoek laten zien dat de rol van de media tweeledig is. Allereerst zorgt de media ervoor dat de discussies over euthanasie bij psychiatrische patiënten onder de aandacht gebracht worden van de politiek, van de maatschappij en van de artsen. Daarnaast is de media de spreekbuis van de sociale actoren, de medische beroepsgroep en het ministerie van VWS. Zoals uit deze scriptie blijkt is de invloed van de sociale bewegingen op de discussie over euthanasie bij psychiatrische patiënten lastig te bepalen. Te zien is dat de sociale bewegingen proberen om de discussie aan te wakkeren. Het lijkt erop dat dit lukt, want de KNMG lijkt te reageren op de sociale bewegingen. De waarde van dit onderzoek is het gegeven inzicht in het beloop van het beleid over euthanasie bij psychiatrische patiënten en het uitdiepen van de dilemma’s die spelen bij euthanasie bij psychiatrische patiënten. Er zijn drie aanbevelingen voor verder onderzoek. De eerste aanbeveling voor verder onderzoek is een onderzoek naar de dilemma’s die spelen bij euthanasie bij psychiatrische patiënten onder de groep tegenstanders van euthanasie bij psychiatrische patiënten. Een tweede aanbeveling voor verder onderzoek is een soortgelijk onderzoek als voorliggend onderzoek, bij een grotere groep psychiaters. Een laatste aanbeveling voor verder onderzoek is een internationale vergelijking met landen welke soortgelijke wetgeving hebben als Nederland. Dit om te onderzoeken wat de verschillen zijn tussen landen wat betreft het aantal ingewilligde euthanasieverzoeken bij psychiatrische patiënten. Summary On 1 April 2002, the Act Termination of Life on Request and Assisted Suicide came into force in the Netherlands. The doctors organization (KNMG) emphasized that euthanasia can be applied in case of psychiatric patients, but doctors are often not aware of this. The following question is central in this research: ‘How has the debate on euthanasia for psychiatric patients in the Netherlands developed?’ Four sub-questions are drawn to answer the central question. The first sub-question is ‘How has the political debate on euthanasia for psychiatric patients developed?’ The second sub-question is ‘How has the debate on euthanasia for patients who are unable to give informed consent developed within the medical profession?’. The third sub-question is ‘What role has the media played in the development of the policy on euthanasia for psychiatric patients?’ The last sub-question is ‘What influence did the patient organizations and social movements have in the development of the policy on euthanasia for psychiatric patients?’ The definition of euthanasia that is used in this study is “the intentional termination of life by someone other than the person concerned at his request”. With the concept of termination is meant the deliberate administration of medication in a lethal dose. The central question and sub-questions are answered through data obtained from selective media studies and semi-structured interviews. This thesis shows that there has always been attention for the position of patients who are unable to give informed consent, but that the discussion has become more open over the years. Simultaneously, it is proved that the law on euthanasia for psychiatric patients lags behind the jurisprudence. This study also shows that euthanasia for psychiatric patients is controversial among physicians. This is due to three main questions that play an important role in euthanasia for psychiatric patients. The first question is whether euthanasia is justified for a specific patient. This refers to whether the death wish comes from unbearable suffering or that the death wish arises from the syndrome. The second point is about slippery slope. The question is whether psychiatric patients have a real death wish or that they feel compelled to ask for euthanasia. The third question is about the collective versus the individual failure of physicians. Physicians feel that they have failed, because there is no adequate treatment for some psychiatric patients. Physicians also feel that they fail because they are unable to let the death wish disappear. Also, this study shows that the role of the media is twofold. First of all, the media brings the discussion about euthanasia for psychiatric patients under the attention of society, politics, and physicians. Secondly, the media serves as the mouthpiece of the social actors, the medical professional group and politics. As this thesis shows, the influence of social movements on the debate about euthanasia for psychiatric patients is difficult to determine. It is seen that the social movements are trying to stir up the debate. This seems to work, because the KNMG seems to respond to the social movements. The value of this research is the given insight into the evolution of policies on euthanasia for psychiatric patients and an in-depth study of the dilemmas that play a role in euthanasia for psychiatric patients. There are three recommendations for further research. The first recommendation for further research is an examination of the dilemmas that play a role in euthanasia for psychiatric patients among the group of opponents of euthanasia for psychiatric patients. A second recommendation for further research is a similar study, with a larger group of psychiatrists. A final recommendation for further research is an international comparison with countries which have similar legislation as the Netherlands. This is because then they can investigate the differences between countries regarding the number of approved euthanasia requests for psychiatric patients.