Zorgroutes, de weg naar vraaggerichte zorg?

Samenvatting Zorgverlening gericht op de vraag van de cliënt lijkt van toenemend belang in zowel de Nederlandse gezondheidszorg als in de meeste andere Europese landen. Een vraaggericht zorgaanbod wordt in dit onderzoek gedefinieerd als: ‘een gezamenlijke inspanning van patiënt en zorgverlener die erin resulteert dat de patiënt de hulp ontvangt die tegemoet komt aan zijn wensen en verwachtingen en die tevens voldoet aan professionele standaarden’ (RVZ, 1998 in: Schoot et al, 2005). In de langdurige zorgverlening, zoals in verpleeghuizen, heeft deze vraaggerichte zorgverlening vooral betrekking op de mate waarin cliënten in staat worden gesteld hun leven in te richten zoals ze dat zelf willen. Het literatuuronderzoek heeft geleid tot de volgende concepten van vraaggerichte zorg: bejegening, keuzevrijheid, continuïteit van zorg, informatievoorziening en vakbekwaamheid. De afgelopen jaren zijn verschillende projecten opgezet voor verpleeghuizen om te komen tot een meer vraaggericht zorgaanbod. Het invoeren van zorgroutes is hiervan een voorbeeld. Zorgroutes leunen op een nieuwe vorm van logistieke planning en worden derhalve gedefinieerd als: “een vorm van unitlogistiek op het niveau van patiënten planning & control, waarbij de wens en indicatie van de individuele cliënt (vraag) wordt afgestemd op de personele capaciteit (aanbod) teneinde te komen tot een volgorde van uit te voeren planbare werkzaamheden”. Door met zorgroutes beter aan te sluiten bij de wensen en behoeften van cliënten meent men bij woonzorgcentrum Steenvoorde te kunnen voorzien in een meer vraaggericht zorgaanbod. Om dat te onderzoeken is de volgende vraag gesteld: “In hoeverre leveren zorgroutes een bijdrage aan een vraaggericht zorgaanbod voor bewoners van woonzorgcentrum Steenvoorde?”. Er is een casestudy uitgevoerd op afdeling Laagvoorde binnen woonzorgcentrum Steenvoorde te Rijswijk om hierop een antwoord te kunnen formuleren. Er is daarbij gebruik gemaakt van zowel kwantitatieve als kwalitatieve onderzoeksmethoden. Begonnen is met een literatuuronderzoek voor een theoretisch kader. Om de situatie op de werkvloer voor en na invoering van de zorgroutes in kaart te brengen, zijn observaties verricht. Middels vragenlijsten is in een voor-en nameting onderzocht in hoeverre de zorgverlening als vraaggericht wordt ervaren door zowel bewoners als medewerkers. Tot slot is gezocht naar redenen voor deze resultaten middels een focusgroep. Uit de resultaten van de vragenlijsten kwam naar voren dat bewoners meer vraaggerichte zorgverlening ervaren. Reden hiervoor is dat zwaardere bewoners met twee medewerkers worden geholpen, een aparte pieperdienst is ingesteld, bewoners meer inzicht hebben in het tijdstip waarop zij geholpen worden en inspraak hebben op tijdstip en wijze van zorgverlening. Medewerkers ervaren geen verschil en vertonen zelfs een dalend patroon. Reden hiervoor is dat medewerkers moeten wennen aan de nieuwe werkwijze, zij zich opgejaagd voelen door een vastgesteld aantal minuten per bewoner, de planning te strak is en te vaak een beroep gedaan moet worden op uitzendkrachten. Bovendien scoorden de medewerkers in de voormeting al vrij hoog, dus veel ruimte voor verbetering was er niet. Zij vonden dat zij in de oude situatie ook vraaggericht werkten, maar in de focusgroep werd duidelijk dat de denkwijze aanbodgericht is. Aanbevolen wordt vervolgonderzoek te doen waarbij een tijdsperiode van minimaal een jaar in acht wordt genomen tussen voor- en nameting. Ook wordt aanbevolen dit onderzoek grootschaliger op te zetten. Tot slot zou met een explorerend kwalitatief onderzoek meer diepgaand gezocht kunnen worden naar redenen voor het al dan niet bijdragen van zorgroutes aan een vraaggericht zorgaanbod onder medewerkers. Summary Providing health care based on the demand of the client seems increasingly important in both the Dutch health care as in most other European contries. In this study, demand-oriented health care is defined as: ‘a combined effort by patient and caregiver which results in the patient receiving the help needed to meet his or her needs and expectations whilst also satisfying professional standards’ (RVZ, 1998 in: Schoot et al, 2005). In long-term care, such as in nursing homes, this demand-oriented health care providing has mainly refers to the extent to which clients are enabled to organize their lives the way they would like to. The literature review has led to the following concepts of demand-oriented care: treatment, freedom of choice, continuity of care, information and professional competences. In recent years, several projects for nursing homes were created to achieve more demand-oriented care. The introduction of care pathways is an example. Care pathways lean on a new form of logistic planning and are therefore defined as: "a form of unit logistics at the level of patient planning and control, in which the desire and indication of the individual client (demand) is aligned to the personnel capacity (supply) in order to achieve a ranking of plannable activities”. By using care pathways in order to reflect the needs and demands of clients, nursing home Steenvoorde believes they can provide more demand-oriented care. The following question was asked to investigate this: “to what extent do care pathways contribute to a demand-oriented care provision for residents of nursing home Steenvoorde?”. In order to formulate an answer, a case study was conducted at unit Laagvoorde within nursing home Steenvoorde at Rijswijk. Both quantitative and qualitative research was used, starting with a literature review to achieve a theoretical framework. The situation before and after implementing the care pathways was inventoried by observations. By questionnaires in a pre- and posttest was conducted to what extent the provided health care was experienced as demand-oriented by both clients and employees. Finally, by using a focus group, reasons of these results were investigated. The results of the questionnaires showed that clients experienced more demand-oriented care. Reasons are that heavier clients are helped with two employees, a separate beeper route is set, clients have more insight into the time they will be helped and they have a choice in time and way of getting their care. Employees experienced no difference and they even show a declining pattern. The reason is that employees had to get used to the new method, they feel rushed by a set number of minutes per client, the planning is too tight and too often an appeal must be made on temporary workers. Furthermore, the employees scored in the pretest already quite high, so there was not a large scope to improve. They felt that in the old situation they also provided demand-oriented health care, but in the focus group it became clear that their mindset was supply-oriented. It is recommended to do further research in which a period of at least a year is kept between pre- and posttest. It is also recommended to set this research on a larger scale. Finally, an exploratory qualitative research can be used to search more thoroughly for reasons among employees whether or not care pathways contributes to a more demand-oriented provision of care.