Interorganisationele strategische besluitvorming in relatie tot 'concentratie en spreiding' van ziekenhuisfuncties

Het beleidsvoornemen ‘concentratie en spreiding’, in de vorm van regionale herstructurering van het zorglandschap wordt gezien als de oplossing om de uitgavengroei in de zorg in te perken en kwaliteitsverbetering te creëren. Dit beleidsvoornemen heeft voor de ziekenhuizen in deze case-study als impuls voor verandering gewerkt. Regionale herstructurering van het zorglandschap vraagt om meer interorganisationele samenwerking van ziekenhuizen. Dit onderzoek richt zich op de analyse van strategische besluitvormingsprocessen van twee ziekenhuizen, waartussen samenwerking is ontstaan. Hierbij wordt naast de betrokkenheid van de interne belanghebbenden ook die van externe partijen zoals zorgverzekeraars, als vertegenwoordigers van de zorgvragers, en (lokale) overheden meegewogen. Middels een case-study, bestaande uit 12 interviews en documentenanalyse, is beschrijvend kwalitatief onderzoek verricht naar de wijze waarop deze interorganisationele samenwerking tot stand is gekomen en heeft kunnen resulteren in een dialysecentrum. Daarnaast richt het onderzoek zich op de effectiviteit betreffende doelrealisatie, mate van netwerkvorming en de uitwerking van ‘concentratie en spreiding’ in de praktijk. Het onderzoek is vanuit een interorganisationeel perspectief benaderd. Dit perspectief is gevormd door een combinatie van theoretische concepten over strategische besluitvormingsprocessen voor afzonderlijke organisaties en netwerktheorieën. Het belangrijkste doel voor zowel het realiseren van het dialysecentrum als het coöperatieve verband is het versterken van de marktpositie van beide ziekenhuizen, door toename van topklinische verwijzingen voor St. Antonius Ziekenhuis (StAZ) en het verstevigen en bestendigen het bestaan van Ziekenhuis Rivierenland Tiel (ZRT) als volwaardig ziekenhuis. Uit het onderzoek komt naar voren dat het opbouwen van een duurzaam netwerk van groter strategisch belang is, dan het behalen van de doelstellingen. Een aantal doelen is reeds bereikt en op termijn wordt een toename van doelrealisatie verwacht, maar allereerst is het van belang duurzame samenwerkingsrelaties op te bouwen. Om sociale integratie van een netwerk op organisatieniveau te verkrijgen, blijkt het bij onvoorspelbare besluitvormingsprocessen, waarvan sprake is in dit onderzoek, noodzakelijk te zijn om allereerst een vertrouwensband te creëren op individueel niveau. De samenwerking laat tot nu toe een versterking van onderlinge relaties en vertrouwen in elkaar zien. Het dialysecentrum verloopt naar tevredenheid van de betrokken partijen. Voor de coöperatieve samenwerking is het proces nog in volle gang en is het te vroeg om al te kunnen spreken van realisatie. De uitwerking van ‘concentratie en spreiding’ in de praktijk sluit niet geheel aan bij de doelstelling zoals bedoeld in het bestuurlijk hoofdlijnenakkoord (VWS 2011a). Er is regionale samenwerking ontstaan, maar er zijn daarnaast een aantal onvoorziene en onbedoelde effecten van het beleid zichtbaar in de praktijk. De ontwikkelingen leiden ten eerste niet tot kostenbesparing en mogelijk zelfs tot kostenstijging en ten tweede tot een beperkte regierol voor zorgverzekeraars. Door de coalitie van de ziekenhuizen in deze casus, wordt hun positie in de regio versterkt en wordt de macht die de zorgverzekeraar kan uitoefenen door selectief in te kopen beperkt. Ten derde leidt het versterken van de autonome positie van de ziekenhuizen, niet tot afname van het aantal ziekenhuizen en de gewenste regionale herstructurering.