Geen woorden maar daden: Een kwalitatief onderzoek naar leiderschap in de coproductieprojecten.

Coproductieteams zijn projectteams waarbij een patiëntenvertegenwoordiger, naast zorgverleners en stafleden, participeert om de kwaliteit van zorg te verbeteren. In de ideale situatie neemt de patiëntenvertegenwoordiger een gelijkwaardige positie in binnen dit team; bij coproductie is gezamenlijkheid immers uitgangspunt. Vanuit de literatuur is bekend dat de patiënt en diens vertegenwoordiger niet gegarandeerd over deze positie beschikt. Het gezamenlijk, met de patiëntenvertegenwoordiger, ontwerpen van kwaliteitsverbeteringen is daarmee geen sinecure. Aangezien (in)formele leiders beschikken over een disproportionele mate van invloed, kunnen leiders coproductie in teams stimuleren of belemmeren. Dit onderzoek heeft tot doel gehad diepgaand inzicht te verkrijgen in hoe leiderschap in coproductieteams vorm kan krijgen. Een kwalitatief onderzoek is opgezet. Twee projectteams uit verschillende ziekenhuizen in Nederland zijn studieobject geweest. Diepte-interviews met leiders en patiëntenvertegenwoordigers, observaties, informele gesprekken en documentenanalyse zijn gebruikt als dataverzamelingsmethoden. De data is separaat geanalyseerd en inductief gecodeerd. Uit empirisch onderzoek is gebleken dat de leiderschapstaken op procesmatig en inhoudsvlak werden gesepareerd en bij verschillende leiders werden belegd. Deze studie toont bovendien dat de visie van de leiders werd weerspiegeld in de projectopzet in termen van de mate van structuur en hoeveelheid tijd en geld die noodzakelijk werd geacht voor het project. Volgens respondenten dient een leider in de ideale situatie aan een scala aan - algemeen, niet specifiek voor coproductieprojecten geldende - verwachtingen en behoeften te voldoen. Leiderschap in coproductieprojecten verschilde weinig tot niets van regulier projectleiderschap, zo stelden respondenten. Echter, anders dan leiders zelf inschatten, bleek de algemene leiderschapsdynamiek onvoldoende te zijn om coproductie op basis van gelijkwaardigheid te realiseren. De leiders beschouwden de patiëntenvertegenwoordiger in het onderbewustzijn als buitenstaander en handelden hiernaar. Gesproken werd in termen van "wij en zij" en de patiëntenvertegenwoordiger werd betiteld als "luis in de pels". Hoewel de leiders het belang van een gelijk speelveld erkenden en er van overtuigd waren de patiëntenvertegenwoordiger te betrekken, bleek dat in de praktijk geen sprake was van coproductie in het projectteam. Een kloof is geconstateerd tussen de woorden en de daden van de leiders en de leiders waren zich van deze discrepantie niet bewust. Leidinggeven op een wijze die daadwerkelijke coproductie stimuleert, is blijkbaar makkelijker gezegd dan gedaan. Uitgaande van de wens tot coproductie, lijkt het ontwikkelen van een nieuw leiderschapsperspectief noodzakelijk waarbij gelijkwaardigheid en gezamenlijkheid in het denken, maar bovenal in het handelingsrepertoire van de leider is geïntegreerd.