Uit de schaduw van de anarchist

In ‘Uit de schaduw van de anarchist’ worden drie kinderdagboeken uit de tweede helft van de negentiende eeuw onder de loep genomen om een duidelijker beeld te vormen van het toenmalige gezinsleven. De dagboeken in kwestie zijn afkomstig van drie broertjes uit het gezin Domela Nieuwenhuis: Jacob, Frans en Hendrik Bernard. De vraag die hierbij centraal staat, is: welk beeld geven de kinderdagboeken van de drie broertjes Domela Nieuwenhuis van hun belevingswereld, hun dagelijks leven in de negentiende eeuw en hun verhouding tot anderen? Het feit dat er drie dagboeken uit hetzelfde gezin bewaard zijn gebleven is vrij uniek. Om deze reden is tijdens het onderzoek de nadruk gelegd op met elkaar vergelijken van deze egodocumenten. Gezien het feit dat de dagboeken elkaar alleen overlappen in de periode 1857-1858, is deze periode in de thesis centraal gesteld. Het onderzoek naar deze periode kent een tweeledig doel: enerzijds is ernaar gestreefd om aan de hand van drie dagboeken een gevarieerd beeld van eenzelfde gezin uit drie verschillende standpunten. Anderzijds is er getracht om via de dagboeken een karakterschets van de drie broertjes te geven waardoor het onder meer mogelijk wordt om uit de schaduw te treden van hun jongere, maar meeste bekende, broertje: Ferdinand Domela Nieuwenhuis. Bij deze thesis is een vooronderzoek aangeleverd, waarbij de benodigde basiskennis voor het kunnen plaatsen van de dagboeken in de juiste context is verspreid over twee hoofdstukken. Allereerst is in grote lijnen de negentiende eeuw doorgenomen, waarbij (gezien de jeugdige leeftijd van de drie dagboekschrijvers) de nadruk ligt op de pedagogiek. Deze maakte dankzij veranderende schoolwetten, nieuwe filosofische inzichten en technologische vernieuwingen in de negentiende eeuw grote veranderingen door. Vervolgens is dieper ingegaan op het dagboek als historische bron, waarbij is bekeken welk onderzoek in het verleden naar dagboeken is verricht en welke onderzoeksmethoden hierbij zijn toegepast. Daarbij is beargumenteerd welke onderzoeksbenadering het beste aansluit bij het onderzoek naar de Domela Nieuwenhuis-dagboeken. Aangezien de insteek van het onderzoek is om de drie kinderen op kwantitatieve wijze binnen een bredere context te plaatsen, is hierbij gekozen voor de microhistorische onderzoeksbenadering. Aan de hand van deze onderzoeksbenadering is vanuit de dagboeken een vijftal onderwerpen vastgesteld. Door gebruik te maken van de thema’s ‘Dood’, ‘Hertrouwen’, ‘Vrijetijdsbesteding’, ‘School’ en ‘Ouder-kindrelatie’ is het dagboek verder uitgediept. Binnen elk thema is niet alleen onderzocht met welke verwachte en onverwachte situaties elk kind werd geconfronteerd, maar ook hoe de kinderen hier individueel op reageerden. De dood van hun moeder en het leven aan de kostschool zijn slechts enkele voorbeelden van de ondervonden situaties. De verschillende reacties zijn vervolgens binnen de negentiende-eeuwse context geplaatst, om zo vast te kunnen stellen of deze reactie uitzonderlijk of juist gangbaar waren. In de meeste gevallen is hierbij gebleken dat de reactie niet of nauwelijks afweek van de norm die dankzij eerder onderzoek naar de negentiende eeuw was vastgesteld. Het voornaamste onderzoeksresultaat is hierbij echter, dat de persoonlijke invulling van de drie broertjes geleid heeft tot een bevestiging en verdere inkleuring van het bestaande beeld van het privéleven in de negentiende eeuw.