Ethische dilemma's van zelfmanagement

Doel: Het in kaart brengen van wat zelfmanagement voor patiënten en zorgprofessionals van de Trombosedienst inhoudt en welke ethische dilemma’s ze hierbij ervaren. Aanleiding: In de hedendaagse samenleving wordt er een steeds groter beroep gedaan op de zelfredzaamheid van mensen. Zelfmanagement kan leiden tot kostenreductie en een hogere kwaliteit van zorg. Er worden allerlei initiatieven genomen om zelfmanagement in praktijk te brengen, waaronder het zelfmanagementprogramma van de Trombosedienst waarbij een patiënt levenslang antistollingsmiddelen moet gebruiken. Zelfmanagement heeft potentiële voordelen, maar roept ook ethische vragen op die nog schaars zijn aangepakt in de literatuur. Methoden: Om antwoord te krijgen op de vraag welke ethische dilemma’s zorgprofessionals en patiënten ervaren bij het ondersteunen en toepassen van zelfmanagement is gebruik gemaakt van kwalitatief, exploratief onderzoek door middel van een casestudy. Bij de Trombosedienst zijn patiënten geïnterviewd die een mechanische klepoperatie hebben ondergaan en deelnemen aan het zelfmanagementprogramma. Daarnaast zijn zorgprofessionals geïnterviewd die patiënten hierbij ondersteunen. Ook zijn beide groepen in interactie met elkaar geobserveerd tijdens evaluatiemomenten (spreekuur). Ten slotte zijn enkele relevante documenten bestudeerd. Resultaten: Het zelfmanagementprogramma van de Trombosedienst is sterk gereguleerd door de professionele zorg. Zowel zorgprofessionals als patiënten benadrukken de positieve effecten van zelfmanagement voor de patiënt: meer vrijheid, zelfstandigheid en bewustwording. Zorgprofessionals bepalen op basis van meerdere criteria wie de mogelijkheid krijgt om deel te nemen en wie niet. Op het gebied van autonomie versus niet schaden en de holistische visie op de patiënt versus privacy ontstaan dilemma’s, maar deze worden niet als zodanig herkend. Er is vrijwel geen sprake van reflectie. Conclusie: Het zelfmanagementprogramma van de Trombosedienst lijkt te behoren tot de graad van zelfmanagement waarbij de patiënt praktische taken zoals het meten overneemt, zijn meetgegevens leert interpreteren en zijn medicatiedosering kan aanpassen. Hierbij volgt hij vooral de medische richtlijnen en wordt zijn eigen inzicht nog niet echt bevorderd. Er ligt een sterke focus op structuur en controle en de professionele autonomie staat voorop. Dit zorgt voor een ethisch dilemma op het vlak van autonomie van de patiënt versus medisch paternalisme. Verder is het zelfmanagementprogramma niet voor iedereen toegankelijk wat in strijd is met solidariteit. Het wordt zichtbaar dat zelfmanagement en de techniek die daarbij wordt gebruikt leidt tot medicalisering. Ten slotte is reflectie door zorgprofessionals nog niet nauw verweven binnen processen van de Trombosedienst. Zoektermen: Ethiek, ethische dilemma’s, technologie, trombosedienst, zelfmanagement.