Vanuit complexiteit naar cyclisch bijgestuurde kwaliteit

Door maatschappelijke veranderingen, zoals de mondiger wordende burger en de vraag naar meer transparantie van ziekenhuizen, krijgt de kwaliteit van zorg steeds meer aandacht. De stelselwijziging van 2006 en hiermee de invoering van meer marktwerking draagt er tevens aan bij dat de ziekenhuizen de mening en beleving van patiënten steeds belangrijker zijn gaan vinden. Deze combinatie van ontwikkelingen heeft er toe geleid dat kwaliteit van zorg hoog in het vaandel staat bij de Nederlandse ziekenhuizen. Uit de literatuur blijkt echter nog maar weinig onderzoek gedaan te zijn naar de mate waarin de kwaliteit van zorg cyclisch wordt bijgestuurd, hoewel dit onder meer een eis is voor verschillende certificeringen. De geringe stukken die hierover zijn geschreven leken er op te wijzen dat een groot aantal ziekenhuizen in Nederland de kwaliteit van zorg nog nauwelijks cyclisch bijstuurt. Dit onderzoek is dan ook dieper ingegaan op dit vraagstuk, waarbij de vraag “Hoe wordt in Nederlandse ziekenhuizen de kwaliteit van zorg op cyclische wijze bijgestuurd?” centraal stond. Ter beantwoording van deze vraag zijn vier deelvragen opgesteld die betrekking hebben op de externe en interne factoren, de strategische keuzes van een ziekenhuis en de managementvaardigheden die van invloed kunnen zijn op de cyclische bijsturing van de kwaliteit van zorg. Door middel van een semigestructureerde vragenlijst werden in totaal veertien interviews afgenomen in vier ziekenhuizen in de regio Rotterdam. Het gaat hierbij om het Erasmus MC, het Sint Franciscus Gasthuis, het Oogziekenhuis Rotterdam en het Havenziekenhuis. Een vijftiende interview was met een respondent welke meerdere jaren onderzoek heeft verricht naar kwaliteitssystemen in een ziekenhuis buiten de regio Rotterdam. Voor de verscheidenheid aan ziekenhuizen en de externe onderzoeker is gekozen ter verhoging van de externe validiteit. In dit onderzoek is er van uitgegaan dat de kwaliteit van zorg door de gehele organisatie sijpelt en is er voor gekozen om per ziekenhuis een stafmedewerker, een manager / leidinggevende en een professional te interviewen. Uit dit onderzoek is gebleken dat het merendeel van de respondenten bekend was met de PDCA cyclus van Deming. Zij gaven echter aan dat er vooral sprake was van het plannen (P) en doen (D) maar nog veel te weinig van de controle / evaluatie (C) en het anticiperen hierop (A). De complexiteit van het ziekenhuiswezen is volgens dit onderzoek een belangrijke factor waar rekening mee dient te worden gehouden bij het cyclisch bijsturen van de kwaliteit van zorg. De complexiteit van een ziekenhuis brengt immers met zich mee dat er sprake is van een grote hoeveelheid stakeholders en een gelaagdheid binnen een ziekenhuis. Deze complexiteit is tevens terug te zien in de veranderende omgeving van de ziekenhuizen, waardoor het stellen van prioriteiten noodzakelijk wordt. Vanuit de complexiteitsbenadering kan worden geconstateerd dat te veel vernieuwingen de dagelijkse praktijk en dus de kwaliteit van zorg kunnen belemmeren. Praktische handvatten voor het stapsgewijs invoeren van de cyclische bijsturing van kwaliteit zijn het gebruik maken van de kennis die een ziekenhuis al in huis heeft, het gebruik van kort cyclische processen waardoor successen zichtbaar worden en kwartaalbijeenkomsten die de kwaliteit van zorg periodiek op de kaart zetten. Tot slot blijkt uit dit onderzoek dat er weinig eenduidigheid is over het gehanteerde kwaliteitssysteem in de ziekenhuizen. Dit lijkt juist een mogelijkheid om één lijn te trekken in de organisatie en de mogelijke verwarring onder de medewerkers te verminderen, waardoor juist ruimte ontstaat voor motivatie voor het cyclisch bijsturen van kwaliteit van zorg in Nederlandse ziekenhuizen.