Plezier of plicht? Huwelijksreizen van Nederlanders in de negentiende eeuw

Tegenwoordig is de huwelijksreis in de Westerse cultuur een gebruikelijk fenomeen rondom de huwelijksvoltrekking. In deze thesis wordt de opkomst van dit fenomeen binnen de Nederlandse reiscultuur onderzocht aan de hand van reisverslagen van Nederlanders. Aan dit onderwerp is nog weinig aandacht besteed binnen de geschiedenis van het reizen, zowel op nationaal als internationaal gebied. Volgens de weinige secundaire literatuur over huwelijksreizen die er wel te vinden is kwam de huwelijksreis als fenomeen op aan het begin van de negentiende eeuw in landen als Engeland en Frankrijk, en deed zijn intrede in Nederland rond 1830. De huwelijksreis was het moment waarop de bruid en bruidegom voor het eerst in hun prille relatie alleen konden zijn, aangezien het tijdens de verloving niet was toegestaan zonder begeleiding samen te zijn. De huwelijksreis was voornamelijk weggelegd voor de gegoede bevolking, die het zich kon veroorloven om tijd en geld voor zo’n reis uit te trekken. De huwelijksreis moest een bron van mooie herinneringen voor later zijn, waartoe sommige echtgenoten hun huwelijksreis vastlegden in een reisverslag. Aan de hand van vijf reisverslagen, verspreid over de negentiende eeuw en allen geschreven door de bruidegom, zijn in dit onderzoek verschillende aspecten van de huwelijksreis onderzocht. Omdat er nog geen uitgebreid onderzoek bestaat naar hoe het negentiende-eeuwse fenomeen van de huwelijksreis eruit zag en hoe hierover geschreven werd, komt dit in deze thesis extensief aan bod aan de hand van citaten uit de egodocumenten. Hieronder vallen praktische aspecten, zoals vervoersmiddelen, bestemming en de duur van de reis, maar ook aspecten als activiteiten en het hebben van sociale contacten tijdens de huwelijksreis, en hoe er werd geschreven over de wederhelft. Een opvallende bevinding uit dit onderzoek is dat in het geval van de onderzochte echtparen de huwelijksreis in de eerste plaats een kennismakingsreis was, zodat bruid en bruidegom elkaar daadwerkelijk konden leren kennen voordat hun getrouwde leven samen begon. Dit elkaar leren kennen deed men niet door zich volledig op elkaar te richtten, maar werd gedaan aan de hand van vele toeristische activiteiten. Daarnaast werden tijdens vier van de vijf huwelijksreizen uit dit onderzoek intensief sociale contacten onderhouden, zowel met kennissen als familie. Er was dus weinig sprake van rustig samenzijn voor de pasgetrouwde stellen. Daarnaast werd er op zeer zakelijke wijze over de huwelijksreis geschreven door de echtgenoten. In vier van de vijf reisverslagen werd vrijwel niet over de vrouw of de liefde tussen het kersverse stel geschreven, maar legden de mannen liever praktische aspecten van de reis vast, zoals welke bezienswaardigheden zij bezochten en wat de lokale wisselkoersen waren. Daarbij valt op dat vrijwel iedere bruidegom in zijn schrijven werd beïnvloed door zowel de Verlichting als de Romantiek. De negentiende-eeuwse huwelijksreizen van de Nederlanders uit dit onderzoek waren dus substantieel anders dan de huwelijksreizen die tegenwoordig worden gemaakt, omdat men elkaar simpelweg nog moest leren kennen. Dit onderzoek stelt dan ook dat de huwelijksreis in de negentiende eeuw een onderdeel was van de rite de passage die het huwelijk omvatte: tijdens de huwelijksreis moesten man en vrouw elkaar leren kennen, hun oude identiteit als individu en vrijgezel loslaten en wennen aan hun nieuwe identiteit als getrouwd stel. Aan de hand van deze thesis kan de hypothese gevormd worden dat de Nederlandse negentiende-eeuwse huwelijksreis dus een kennismakingsreis was die als overgangsritueel diende tussen het vrijgezelle en het getrouwde leven.