De oorlog op de planken

Verhalen over de Tweede Wereldoorlog komen op verschillende manieren voor in onze levens. We horen de herinneringen van onze grootouders, leren erover via schoolboeken, maar we lezen er ook over in romans, kijken oorlogsfilms én bezoeken het theater voor musicals als Soldaat van Oranje of toneelstukken over het leven van bijvoorbeeld Anne Frank. In deze thesis staat deze laatste vorm van populaire cultuur centraal. De vraag die gesteld wordt, is hoe de Tweede Wereldoorlog in het Nederlandse theater wordt verbeeld tussen 1990 en 2014. In deze thesis is gebruik gemaakt van secundaire literatuur, maar er is ook eigen onderzoek gedaan. Aan de hand van scripts, videomateriaal en recensies zijn zestien theaterstukken geanalyseerd. Uit het onderzoek is gebleken dat in het Nederlandse theater tussen 1990 en 2014 een breed scala aan onderwerpen voorbij is gekomen. De voorstellingen gingen over het verzet, keuzes en dilemma’s, schuld, collaboratie, verraad, nazisme, slachtofferschap, de Holocaust, de wederopbouw, erfenissen van de oorlog en de omgang en verwerking van oorlogsherinneringen. Maar nog lang niet alle aspecten van de Tweede Wereldoorlog worden belicht. Hoewel binnen de geschiedschrijving al langer aandacht wordt besteed aan het grijze gebied tussen ‘goed’ en ‘fout’ is dit een onderwerp dat nog maar zelden in toneelstukken en musicals wordt besproken. Wel valt op dat er langzaamaan meer aandacht komt voor het ‘foute’ verleden van familieleden. In verschillende theaterstukken, met name in het kader van Theater Na de Dam, wordt onderzocht hoe (groot)vaders erbij kwamen zich aan te sluiten bij de NSB of SS. En wat betekent dit vandaag de dag voor het leven van hun (klein)kinderen? Een ander groot vraagstuk was op welke manier de Holocaust in beeld werd gebracht in het theater. Hoe ver gaan we als het gaat om de massamoord op ruim zes miljoen Joden? Kan dat eigenlijk wel? De experimentele voorstelling Kamp (2005) van Hotel Modern liet zien dat je ver kunt gaan, maar dan wel met een maquette en duizenden poppetjes. Zonder woorden, met enkel geluiden die zijn opgenomen in Auschwitz, liet de toneelgroep zien hoe het leven moet zijn geweest in Auschwitz, van de aankomst met de trein tot de verbrandingsovens aan toe. Dat ze nog niet overal toe zijn aan deze stap, lieten de recensies in Duitsland zien. Daar worstelen ze ook vandaag de dag nog met hun eigen geschiedenis. Dit laatste punt laat zien dat het interessant zou zijn om het theater ook internationaal te vergelijken. Producties over bijvoorbeeld Anne Frank zijn de hele wereld over gegaan. Een onderzoek naar deze producties kan laten zien hoe vandaag de dag in verschillende landen wordt omgegaan met de herinnering aan de Tweede Wereldoorlog.