Corruptie in Zuid-Afrika

Zuid-Afrika is een land met een ingewikkelde en veelzijdige geschiedenis. Corruptie lijkt een van de meest recente uitdagingen, maar de vraag is of dit probleem wel zo recent is, of dat de wortels hiervan veel dieper verankerd liggen in de geschiedenis van Zuid-Afrika. De hoofdvraag van het onderzoek is dan ook: “Hoe ontwikkelde corruptie in Zuid-Afrika zich in de periode 1948-2014, en welke gevolgen had dit voor de samenleving?” Om tot een antwoord op deze vraag te komen is er een periodisering gemaakt, waarin drie verschillende fasen onderscheiden worden. Deze fasen zijn: het apartheidsregime (1948 - 1990), de overgangsfase (1990 - 2004), en de huidige situatie (2004 - 2014). Als algemene definitie van corruptie wordt aangehouden: “misbruik van toevertrouwde macht voor persoonlijk gewin, schadelijk voor het publieke belang”. Om dit complexe onderwerp overzichtelijk te maken is ervoor gekozen de analyse op te splitsen in deelonderwerpen, te weten: politiek, economie en cultuur. Daarna wordt beschreven welke vormen en voorbeelden van corruptie er bekend zijn: eerst in een historiografisch debat, en vervolgens op basis van de geraadpleegde bronnen: het rapport Apartheid Grand Corruption, krantenartikelen en de Corruption Perceptions Index. De Corruption Perceptions Index van de non-profitorganisatie Transparency International verschijnt jaarlijks. In deze lijst worden landen gerangschikt op basis van hoe corruptie in de publieke sector wordt ervaren. Het is een samengestelde index, een combinatie van enquêtes en interviews over corruptie, verzameld door verschillende gerenommeerde instituten. De Corruption Perceptions Index is de meest gebruikte indicator van corruptie wereldwijd. Onderzoek naar corruptie is zeer gecompliceerd, om verschillende redenen. Ten eerste vindt corruptie bijna altijd plaats in het geheim. Alhoewel het bewijs van corrupte transacties vaak terug te vinden is op papier en in officiële documenten zijn deze concrete bewijzen bijna nooit te vinden, aangezien deze altijd als eerste vernietigd worden. Zo bestaan er bijna geen officiële documenten over corruptie onder het apartheidsregime. In 1993 zijn tonnen aan bestanden, microfilm, audio en computerbestanden versnipperd en gewist. In nog geen zes maanden tijd zijn omgerekend vijfenhalf miljoen A4’tjes met informatie vernietigd. Een ander bewijs is geld, maar dat wordt vaak doorgesluisd naar (buitenlandse) banken met een bankgeheim. Individuen die op de hoogte zijn van corrupte praktijken wordt vaak het zwijgen opgelegd door intimidatie of geweld. Het bewijs voor corruptie moet daardoor gehaald worden uit officieel onderzoek, verslagen uit de media, en klokkenluiders. Dit beperkt de diepte waarop onderzoek gedaan kan worden, zeker als blijkt dat kranten in feite onder censuur staan, zoals het geval is in het huidige Zuid-Afrika, na het invoeren van de mediawet. Wat kan geconcludeerd worden na dit onderzoek? • Ten eerste: de organisatie van de apartheidsstaat bleek een ideale voedingsbodem te zijn voor corruptie, onder andere door de enorme bureaucratie die het creëren van de Homelands met zich mee bracht. • Ten tweede: er is een groot verschil tussen de geraadpleegde literatuur en het rapport Apartheid Grand Corruption. Het rapport noemt een aantal voorbeelden slechts ‘het topje van de ijsberg’, maar stelt verder vooral nieuwe vragen. • Ten derde: is per periode een bepaalde vorm van corruptie te onderscheiden? Tot op zekere hoogte. Tijdens de apartheid: favouritism. Volgens de literatuur verder vooral petty corruption, volgens het rapport vond er grand corruption plaats. Tijdens de overgangsfase: rent seeking behaviour. In de huidige situatie: patronage. • Ten vierde: bij het onderzoeken naar corruptieverschijnselen moet altijd aandacht besteed worden aan het culturele aspect. Wat vanuit westers oogpunt als corrupt wordt beschouwd, wordt in andere culturen heel vaak als normaal gezien. Zaken worden gedaan vanuit een ‘voor-wat-hoort-wat’-principe. • Ten vijfde: nieuwe vragen. Heeft het, ruim twintig jaar na dato, voor de Zuid-Afrikaanse samenleving nog nut om zoveel aandacht te besteden aan het onderzoek over wat er precies tijdens de apartheid is voorgevallen qua corruptie, zoals het onderzoek in het rapport Apartheid Grand Corruption? Kan de overheid zich niet beter richten op de huidige situatie, en onderzoek laten doen naar oplossingen voor de huidige problematiek? Als het waar is dat corruptie de apartheidssamenleving heeft uitgehold, staat dan het huidige ANC hetzelfde te wachten? Zolang het Zuid-Afrika anno 2015 blijft hangen in haar apartheidsverleden komt er geen oplossing voor de huidige problemen waar het land mee te kampen heeft.