En er was licht in de Lage Landen

Elektriciteit wint vanaf de eerste toepassing steeds meer terrein en is vandaag de dag een primaire levensbehoefte geworden. Zonder elektriciteit is het merendeel van de apparaten in huis onbruikbaar. Dit besef was voor mij een eerste stap in de richting van het thema van mijn onderzoek. Ik ben in de eerste plaats niet geïnteresseerd geweest in de elektrische techniek zelf, maar juist in de manier waarop er tegen deze techniek werd aangekeken in de periode dat het breed toegankelijk werd voor de gemiddelde Nederlander. De periode van mijn onderzoek, 1918 – 1939, betekende een overgangsfase in Nederland. Ons land werd geëlektrificeerd binnen deze jaren. In grofweg twee decennia had ieder huisgezin de mogelijkheid om op het elektriciteitsnet te worden aangesloten. Waar eerst alleen bedrijven en welgestelde burgers installaties lieten aanleggen voor elektrische verlichting, veranderde dit als snel in hele straten. Uiteindelijk werden de regionale systemen aaneengesloten en was Nederland werkelijk verlicht. Deze scriptie behandelt het beeld van elektriciteit in twee Nederlandse geïllustreerde tijdschriften, respectievelijke Panorama en Het Leven, tijdens het interbellum. Alle uitgaven in de periode 1918 tot 1939 van deze twee weekbladen zijn onderzocht. Van kaft tot kaft heb ik elektriciteit gerelateerde artikelen, afbeeldingen en reclames verzameld, om deze vervolgens te verwerken middels een kwantitatieve inhoudsanalyse. Verschillende toonaangevende voorbeelden zijn dieper geanalyseerd, om zo tot kern te komen: het beeld van elektriciteit. Ik heb onder meer gelet op de man/vrouw verhoudingen wat betreft toepassingen van elektriciteit (elektrische apparaten, elektrisch licht, elektrische krachtbronnen etc.). Uit de literatuur blijkt namelijk dat de aanbieders van elektriciteit en elektrische apparaten zich begin jaren twintig gingen focussen op de Nederlandse huishoudens en in het bijzonder op de Nederlandse huisvrouw. Daarnaast is de algehele toon (positief, negatief en neutraal) van de elektriciteit gerelateerde artikelen en afbeeldingen in kaart gebracht. Tot slot heb ik gelet op terugkerende thema’s en/of bewoordingen in relatie tot elektriciteit. Beide weekbladen verschillen wezenlijk van elkaar als het gaat om de berichtgeving omtrent verschillende toepassingen van elektriciteit. Panorama was destijds een gezinsblad, bedoelt voor jong en oud. Om die reden blijven de artikelen meer aan de oppervlakte en afbeeldingen zijn voornamelijk neutraal. Grimmige thema’s worden niet of nauwelijks behandeld (denk bijvoorbeeld aan de elektrische stoel). Het Leven daarentegen had een sensationele insteek, iets wat het hogere aantal negatieve en positieve artikelen en afbeeldingen ten opzichte van Panorama verklaart. Artikelen over de ‘straal des doods’ en de elektrische stoel verschijnen meerdere malen in Het Leven. Er bestaan ook overeenkomsten tussen de tijdschriften. De radio was een toepassing van elektriciteit die grote bewondering genoot in zowel Het Leven, als in Panorama. Niet alleen de radio, maar bijvoorbeeld ook elektrische verlichting stond in de belangstelling. Meer dan eens valt de waardering voor al die ‘electrische gemakkelijkheid’ te lezen in de artikelen. Naast de bewondering wordt de gewenning aan elektrotechniek verwoord door de auteurs in Panorama en Het Leven. Er blijft een zekere vorm van wrijving bestaan tussen gewenning en bewondering tijdens mijn onderzoeksperiode. Elektriciteit wordt vanaf de jaren twintig een vanzelfsprekendheid, een alledaags verschijnsel. Slecht bij technische doorbraken keert de bewondering terug. Uit mijn eigen onderzoek is gebleken dat de focus op de Nederlandse huisvrouw niet dermate sterk was, zoals in de literatuur wordt beweerd. Elektriciteit wordt binnen de artikelen voornamelijk positief beschreven, maar de elektriciteit gerelateerde afbeeldingen zijn veelal neutraal. Hieruit volgt dat elektriciteit in de eerste plaats niet negatief werd bevonden. Neem ik het aantal positieve artikelen en neutrale afbeeldingen in ogenschouw dan moet ik concluderen dat de weekbladen een positief beeld creëerden van elektriciteit. Elektriciteit kwam met de snelheid van het licht en werd al even snel omarmt. De pagina’s van Panorama en Het Leven tonen die omarming. Van een luxe artikel veranderde elektriciteit in een vanzelfsprekendheid. Waar na de Eerst Wereldoorlog pogingen werden ondernomen om iedereen aan te sluiten op het net, was Nederland aan de vooravond van de Tweede Wereldoorlog volledig verlicht.