De faciliterende overheid?

Gedurende de laatste honderd jaar is rol van de overheid in de ruimtelijke ontwikkeling regelmatig veranderd. Van een zeer bescheiden rol aan het begin van de twintigste eeuw, gevolgd door een periode van overheidssturing tijdens de wederopbouwperiode na de Tweede Wereldoorlog, tot aan zware publiek private samenwerking in de jaren negentig. Momenteel wordt op nationaal niveau wordt ingezet op decentralisatie, terwijl op het niveau van de gemeenten middelen schaarser worden. Dit leidt ertoe dat gemeenten worstelen met de rol die zij kiezen in stedelijke gebiedsontwikkeling. Eén van de rollen waar de laatste jaren vaak over gesproken wordt, is ‘faciliteren’. Hoewel het begrip veelvuldig aan de orde komt in woord en geschrift, bestaat er geen eenduidige opvatting over invulling van deze rol. Het doel van dit onderzoek is om inzicht te geven in de betekenis van het begrip ‘faciliteren’ en in hoeverre verschillende partijen dit begrip anders interpreteren. Het doel is dan ook niet om één definitie van faciliteren te ontwikkelen, maar juist nader in te gaan op het verschil in interpretatie van dit begrip door verschillende actoren en tot een mogelijke oplossing te komen voor de communicatieverwarring. De wens van lokale overheden om te ‘faciliteren’ is te verklaren door de opkomst van de netwerksamenleving en de decentralisatie van overheidstaken. Door de decentralisatie vindt er verschuiving plaats van government naar governance. Kern bij deze verschuiving is dat de overheid taken moedwillig of noodgedwongen laat liggen, waardoor als gevolg van een gelijkblijvende behoefte bij de samenleving, nieuwe ruimte ontstaat voor ondernemerschap en privaat initiatief. Bij governance staat het streven naar collectieve doelen centraal en legt deze vorm van bestuur de nadruk op het oplossend vermogen van netwerken in de realisatie van publieke en maatschappelijke doelstellingen. De netwerksamenleving biedt mogelijkheden om de publieke zaak en publieke dienstverlening vorm te geven: een beter werkende overheid, andere soorten samenwerkingsverbanden, verbinding met kennis en vitaliteit in de samenleving. De faciliterende rol van een gemeente omvat in dat geval activiteiten die te maken hebben met het mogelijk maken, ondersteunen of stimuleren van activiteiten waarin zij niet de leiding heeft. Dit geeft al aan dat een faciliterende rol situatie gebonden kan worden ingevuld. Per situatie en initiatief kan worden afgewogen hoe ver de ondersteuning van de overheid gaat. Dit gaat van volledige overheidsregulering tot volledig loslaten. ‘Faciliteren’ kan worden gezien als een middenweg, zoals in figuur 0.1 is aangegeven. De grondgedachte hierbij is dat initiatieven uit de samenleving meer ruimte krijgen, naar mate de overheid zich meer bescheiden opstelt. Overigens schuilt hierin de onjuiste aanname dat de overheid rustig kan bepalen hoe zij zich tot het initiatief wil verhouden. De werkelijkheid is weerbarstiger. Positionering en verhouding vinden plaats te midden van aangegane verplichtingen, gewekte verwachtingen, opgebouwde reputatie en geproduceerde resultaten.