De spanning tussen creativiteit en creatieve controle in de culturele industrie

De laatste jaren is er volgens diverse filmjournalisten en filmbloggers een toename in het aantal films met een genre over het ingewikkelde leven van creatieve personen. Hierbij staat één drama centraal, namelijk “Being a creative person is really, really hard” (Zeitchik, 2014b; Eig, 2014). Deze toename is volgens filmjournalist Zeitchik (2014b) te danken aan de democratisering van creativiteit. Dit houdt in dat steeds meer mensen kunnen participeren in de culturele industrie, door de komst van internet (Hesmondhalgh, 2012). Creativiteit speelt met de democratisering een steeds belangrijkere rol in de huidige samenleving. Dit onderzoek speelt in op deze ontwikkeling en poogt met het achterhalen van representaties van creativiteit in Amerikaanse podiumkunstenfilms, meer inzicht te geven in de betekenissen van het concept in de huidige samenleving. Hierbij ligt de focus op ‘artistieke creativiteit’, het kunnen bedenken en ontwikkelen van nieuwe en originele ideeën of artistieke objecten, die worden geaccepteerd en erkend door experts als kunstvorm, en cultureel en esthetisch van waarde (Regev, 1994). Dit concept wordt in deze studie benaderd vanuit een cultuursociologisch perspectief. Hierbij staan het concept ‘autonomie’ en de theoretische benadering van ‘spanningen tussen individueel talent en een collaboratief proces’ centraal. De studie tracht hiermee te achterhalen in hoeverre de cultuursociologische visie van toepassing is op recente films, om te bepalen hoe de eerdere literatuur zich verhoudt tot de wijze waarop filmregisseurs artistieke creativiteit representeren. De onderzoeksvraag van dit onderzoek luidt: Hoe wordt artistieke creativiteit gerepresenteerd in Amerikaanse podiumkunstenfilms Black Swan, Whiplash en Birdman? Deze drie recente films die in dit onderzoek middels een kwalitatieve inhoudsanalyse geanalyseerd zijn, worden door filmjournalisten vaak met elkaar vergeleken vanwege hun overeenkomende verhaallijnen. Uit de analyse blijkt dat de representaties van autonomie en de spanning tussen individueel talent en een collaboratief proces niet ingaan op de democratisering van creativiteit, maar eerder op een strijd voor meer erkenning en controle over het creatieve proces. Artistieke creativiteit wordt daarom in de films Black Swan, Whiplash en Birdman gerepresenteerd middels een spanning tussen creativiteit en creatieve controle. Een spanning die Deuze (2007) herkent in de culturele industrie. De films gaan tevens in tegen clichés door te focussen op een collaboratief proces in plaats van een individueel talent. Ook is er een positievere representatie te vinden van de artiesten in de films, waarbij zij autonomer zijn en worden gerepresenteerd als een ‘artist-as-insider’. Daarnaast krijgt het hebben van culturele, sociale of economische kapitalen en het begrijpen van de ‘habitus’ minder betekenis binnen artistieke creativiteit, doordat juist onervaren artiesten in de films autonomer zijn (Bourdieu, 1990).