Tussen klompen en Kaäba

In het onderwijs wordt door het gebruik van burgerschapsdoelen steeds meer geprobeerd om leerlingen te leren zich te verplaatsen in een andere cultuur, religie of levenswijze. Dat kan worden gedaan met het gebruik van multiperspectiviteit. De ‘islamitisch-Arabische’ wereld is één van de culturen, religies of levenswijzen waar in aardrijkskunde- en geschiedenismethodes veel aandacht aan wordt gegeven. In dit onderzoek wordt de volgende onderzoeksvraag gesteld: hoe verandert het gebruik van (multi)perspectiviteit over de islamitisch-Arabische wereld in aardrijkskunde- en geschiedenismethodes in het voortgezet onderwijs tussen 1984 en 2014 en hoe is dit te verklaren? Door aardrijkskunde- en geschiedenismethodes uit drie verschillende periodes te analyseren kon worden gekeken hoe het beeld van de ‘islamitisch-Arabische’ wereld verandert in de schoolboeken. Door middel van het analyseren van het gebruik van focalisatie, het perspectief van de personage, wordt in dit onderzoek aangetoond dat er een verandering optreedt in de manier hoe in aardrijkskunde- en geschiedenismethodes wordt omgegaan met de ‘islamitisch-Arabische’ wereld. Uit het onderzoek blijkt dat er op drie manieren veranderingen optreden in het gebruik van focalisatie. Ten eerste wordt sinds de jaren negentig meer gebruik gemaakt van een interne focalisatie in plaats van de externe focalisatie voor de jaren negentig. Dat betekent dat er meer vanuit het perspectief van de ‘hoofdpersonages’ wordt gewerkt en minder vanuit het perspectief van de schrijvers. Ten tweede wordt sinds de jaren negentig veel meer gebruik gemaakt van het benoemen van individuen en sinds 2000 wordt veel specifieker verwezen naar bepaalde groepen. In plaats van bijvoorbeeld ‘de moslims’ worden bronfragmenten gebruikt van personen met een islamitische achtergrond en wordt gesproken over ‘de Soennieten’. Ten derde zijn veel van de besproken onderwerpen veranderd in de tijd. Werd eerst armoede, conflict en religie benoemd, steeds meer worden andere onderwerpen besproken zoals de stad en de olie. De veranderingen in het gebruik van (multi)perspectiviteit zijn te verklaren door veranderingen in de maatschappij en veranderingen in de didactiek. Begin jaren negentig werd veel kritiek geleverd op de manier hoe andere culturen behandeld werden bij aardrijkskunde en geschiedenis. Daarbij werd de Nederlandse bevolking zich steeds meer bewust van de multiculturele samenleving. Hierdoor ontstonden nieuwe methodes waar door gebruik van interne focalisatie vanuit de islamitisch-Arabische wereld veel meer aan insluiting werd gedaan. Tussen 2000 en 2006 veranderde bij aardrijkskunde en geschiedenis veel in het curriculum waardoor veel specifieker werd omgegaan met verschillende culturen, religies en levenswijzen. Een andere verklaring is de toegenomen aandacht voor burgerschapsvorming in het onderwijs naar aanleiding van de sinds het begin van de jaren 2000 steeds duidelijker wordende problematiek van de multiculturele samenleving.