Bergson en James: twee handen op één buik?

Bergsons duur en James’ stream of consciousness vertonen onmiskenbaar overeenkomsten, en zij komen onafhankelijk van elkaar tot een dynamische opvatting van het bewustzijn. Om deze reden is het interessant na te gaan op welke vlakken hun opvattingen van het bewustzijn overeenkomen, en interessanter nog: hoe en of ze van elkaar verschillen. In deze scriptie zullen de opvattingen van Bergsons duur en James’ stream of consciousness worden uiteengezet, waarvoor zal worden georiënteerd op enerzijds Tijd en Vrije Wil, en anderzijds op het hoofdstuk ‘Stream of Thought’ uit The Principles of Psychology. In het laatste hoofdstuk van de scriptie zal worden ingegaan op vraag hoe die opvattingen met elkaar overeenkomen, dan wel van elkaar verschillen. In deze scriptie zal duidelijk worden dat Bergson en James, onafhankelijk van elkaar, tot een vergelijkbare opvatting van het bewustzijn zijn gekomen. Bergson introduceert zijn duur en James zijn stream of consciousness. Beide opvattingen gaan uit van een dynamisch bewustzijn, één dat voortdurend in verandering is, waarmee ze een felle kritiek behelzen op het associationisme. Het is tevens een zeer moeilijke opgave de stroom, respectievelijk de flux introspectief te zien voor wat zij echt is. Ook taal vormt tevens een obstakel, want zij is nooit in staat de stroom of de flux in zijn zuiverheid te handhaven. Daarnaast zien we dat Bergson met zijn notie van duur metafysische claims maakt aangaande de aard van het bewustzijn en de werkelijkheid zelf. James’ beschrijving van het bewustzijn is een puur wijsgerig-psychologische analyse en ten aanzien van de werkelijkheid gaat hij niet zo ver als Bergson. Waar Bergson in de loop van zijn leven richting de metafysica trekt, blijft James trouw aan de psychologie en trekt in filosofisch opzicht juist richting het pragmatisme.