'Die onbeschrijfelijke wereldstad'

In deze thesis staan de ervaringen van Nederlandse reizigers die Londen bezochten tussen 1860 en 1890 centraal. Eerder onderzoek naar de periode rond het midden van de negentiende eeuw toonde aan dat Nederlanders positiever waren over de Britse hoofdstad – voor veel Europeanen de belichaming van de industrialisatie – dan veel andere Europese reizigers. Met het onderzoek in deze scriptie is het trekken van een conclusie over een langere termijn mogelijk gemaakt. De hoofdvraag is dan ook hoe de perceptie van Londen bij Nederlandse reizigers in deze periode veranderde en hoe deze veranderingen of het gebrek daaraan kunnen worden verklaard. In de scriptie worden tien reisverslagen van zes verschillende auteurs geanalyseerd met behulp van een waarnemingsinstrument. Om de bevindingen te verhelderen en beter in context te kunnen plaatsen, is gebruik gemaakt van een uitgebreid theoretisch kader. Bij het zoeken naar verklaringen voor de bevindingen wordt onder andere gebruik gemaakt van Dean MacCannells theorie over markers en John Urry’s idee van de tourist gaze. Het plaatsen van de bevindingen in hun historische context wordt gedaan met behulp van Ferdinand Tönnies concepten Gemeinschaft en Gesellschaft en met Reinhart Kosellecks idee van een veranderend tijdsbesef. Na een inleidend hoofdstuk en een hoofdstuk waarin de politieke, economische en culturele situatie in zowel Nederland als Engeland in de tweede helft van de negentiende eeuw uitgebreid wordt besproken, volgt de analyse van de reisverslagen. Deze is thematisch ingedeeld, waardoor verschuivingen eenvoudiger zijn waar te nemen. Er is gekeken naar wat de auteurs schrijven over transport, verkeer en openbaar vervoer, industrialisatie, architectuur, het Britse volk en de Britse cultuur en bezienswaardigheden. Aan de hand van deze analyse wordt duidelijk dat wat Nederlandse reizigers als bijzonder of vermeldenswaardig beschouwen in de loop van de onderzochte periode verandert. In de jaren 1860 wordt uitgebreid en in extreme bewoordingen geschreven over het Londense verkeer. In de decennia die daarop volgen neemt de aandacht hiervoor af, wellicht omdat in die tijd ook in Nederland de transportrevolutie op gang was gekomen en het verkeer in Londen daardoor als minder bijzonder werd ervaren. De aandacht voor de armoede en sociale onrusten die het gevolg waren van de snelle industrialisatie neemt daarentegen juist toe. Ook dit kan verklaard worden door wat er op dat moment in Nederland speelde: tegen het einde van de negentiende eeuw namen ook in Nederland de sociale onrusten toe, waardoor het voor Nederlanders interessanter werd om te zien hoe in Londen, waar men al enkele decennia eerder met dezelfde problemen te kampen had gehad, hiermee werd omgegaan.