'Waar zo veele slagtoffers der revolutie gezugt hebben'

De beelden van zeven Nederlandse reizigers over Parijs, 1800-1808 De Franse Revolutie (1789) vormde een keerpunt in de geschiedenis. Met de opstand tegen het Ancien Régime van koning, kerk en adel werd de standensamenleving definitief doorbroken. De huidige invulling van democratie, gelijkheid en de scheiding van kerk en staat stammen uit deze periode. Niet voor niets zijn onder meer de Franse nationale feestdag, het volkslied en de vlag gebaseerd op de Revolutie. Ook in de Nederlandse Republiek vormde het revolutietijdperk een belangrijk moment. De huidige eenheidsstaat kreeg vorm in deze periode en de tegenwoordige grondwet is nog altijd gebaseerd op die uit 1798. Toch is dit tijdperk lang verzwegen in de Nederlandse geschiedenis. De Nederlandse patriotten hadden bij hun revolutie tegen de stadhouder in 1795 namelijk de hulp ingeroepen van de Fransen, maar die ontpopten zich tot 1813 als ‘bezetters’. Hoe reageerden tijdgenoten op deze ingrijpende gebeurtenissen? Dat is de belangrijkste vraag in deze scriptie. Er is onderzoek gedaan naar de beelden van zeven Nederlandse reizigers in acht handgeschreven verslagen over Parijs tussen 1800 en 1808. Nederlandse reizigers kijken geëmotioneerd en met afkeer terug op het revolutionaire geweld en storen zich aan de Franse invloed in Nederland. In deze scriptie staat echter niet alleen de reflectie op deze gebeurtenissen centraal, maar is er ook aandacht voor de implicaties hiervan voor stereotyperingen van Parijzenaren en percepties van de orde in de stad. Zo blijkt dat in sommige gevallen eigentijdse Parijzenaren de schuld krijgen van het revolutionaire geweld in het verleden en ze als gewelddadig worden beschouwd. Paradoxaal genoeg wordt de stad wel weer als relatief ordentelijk bestempeld. Tot slot komen thema’s van moderniteit aan bod. Negatieve beelden over de Revolutie en ‘oppervlakkige’ Parijzenaren gaan bijvoorbeeld wel gepaard met positieve opmerkingen over de kunst en wetenschap in de Franse hoofdstad. Ook hebben de reizigers bewondering voor de moderne gebouwen. Terwijl er al veel bekend is over de diplomatieke, politieke en economische dimensies van de Revolutie, zijn de persoonlijke reacties van Nederlandse reizigers op de gebeurtenissen nooit eerder systematisch onderzocht. Met deze scriptie is een bijdrage geleverd aan een history from below, waarbij de geschiedenis vanuit het perspectief van de tijdgenoten zelf bezien wordt. Reisverslagen konden bovendien een belangrijke rol spelen in de beeldvorming over plaatsen, aangezien negentiende-eeuwse reizigers overwegend uit hogere klassen afkomstig waren en zodoende meer invloed hadden. Ook op theoretisch gebied levert deze scriptie een bijdrage. Concepten als othering, tourist gaze en lieu-de-mémoire vormen een integraal element van de analyse. De beelden van Nederlandse reizigers kunnen dan ook verklaard worden uit een wens de identiteit af te bakenen, een zucht naar het vreemde en de ‘trigger-functie’ van revolutionaire herinneringsplaatsen. Er ligt nog voldoende onderzoeksterrein open. Een systematische vergelijking met Nederlandse reizigers vóór 1789 in Parijs kan de vraag beantwoorden of de beelden radicaal veranderden door de Franse Revolutie, wat mijn bevindingen wel suggereren. En in hoeverre spelen de gebeurtenissen een rol in latere reisverslagen, tot en met het heden? Bezoeken tegenwoordige toeristen in Parijs nog revolutionaire lieux-de-mémoire? Hopelijk vormt deze scriptie een aanzet tot meer onderzoek.