Bouwen aan Waarde

Het Nederlandse zorgstelsel is aan grote veranderingen onderhevig. De trend naar meer marktwerking kenmerkt zich door een terugtredende rol van de overheid en een grotere verantwoordelijkheid voor marktpartijen. Om het huidige systeem van aanbodregulering te hervormen wordt een stelsel van wetswijzigingen doorgevoerd die beogen de cliënt meer keuzevrijheid te geven. Hiertoe zullen zorgaanbieders in toenemende mate worden afgerekend op geleverde prestaties en krijgen zorgverzekeraars als inkopers van zorg de taak met aanbieders op kwaliteit en prijs te onderhandelen. Met de invoering van de Wet Toelating Zorginstellingen (WTZi) per 1 januari 2006, is voor ziekenhuizen een belangrijke stap tot deregulering genomen. De gedetailleerde bouwregelgeving wordt fasegewijs losgelaten terwijl ziekenhuizen in toenemende mate risicodragend worden voor hun kapitaallasten. Samen met het vervallen van de acceptatieplicht voor zorgverzekeraars om met alle zorgaanbieders contracten af te sluiten, betekent dit een belangrijke toename van het ondernemersrisico van ziekenhuizen. Om te kunnen overleven zullen instellingen zich meer moeten gaan oriënteren op de vraag uit de markt, op zorgaanbieders in de concurrentieomgeving en op mogelijke bronnen van concurrentievoordeel, zodat duidelijke strategische keuzes gemaakt kunnen worden. Dit vraagt een omslag in denken van “hoe kunnen we onze kosten beheersen”, naar “hoe creëren we zoveel mogelijk waarde voor onze klanten en stakeholders”. In dit kwalitatieve onderzoek staat de vraag centraal op welke wijze ziekenhuisvastgoed een bijdrage kan leveren aan deze waardecreatie en wat dit betekent voor strategisch vastgoedmanagement van ziekenhuizen. De probleemstelling is op basis hiervan als volgt geformuleerd: “Wat betekent een systeemwijziging van aanbodsturing naar (gereguleerde) marktwerking voor strategisch vastgoedmanagement van ziekenhuizen?” Om inzichtelijk te maken op welke wijze vastgoed bijdraagt aan het bereiken van organisatiedoel-stellingen, is gebruik gemaakt van het vakgebied Corporate Real Estate Management (CREM) en een strategisch managementmodel, de Balanced Scorecard (BSC). Vanuit de perspectieven van de BSC, het financieel- klant-, processen- en leer- en groeiperspectief, zijn vastgoedstrategieën beschreven die uitgaande van de organisatiestrategie, op korte en lange termijn waarde kunnen creëren. Om een beeld te kunnen vormen hoe verschillende partijen met expertise op het gebied van ziekenhuisvastgoed, aankijken tegen de waarde van de fysieke omgeving voor het primaire proces en de performance van ziekenhuizen, heeft veldonderzoek plaatsgevonden bij zes marktpartijen. (Hiernaar wordt verwezen als het ‘sectorbrede’ perspectief) Daarnaast zijn semi-gestructureerde interviews afgenomen bij drie algemene ziekenhuizen met nieuwbouwplannen in een vergevorderd stadium en zijn documenten geanalyseerd. De onderzoeksresultaten laten zien dat ziekenhuizen de kansen die de WTZi biedt om ziekenhuisvastgoed strategisch in te zetten, nog onvoldoende benutten. Op de toename in ondernemersrisico reageren instellingen met historisch aangeleerd gedrag van kostenbeheersing, efficiencyverbetering en procesoptimalisatie. Het maken van duidelijke strategische keuzes ten aanzien van de doelgroepen die centraal worden gesteld, blijft bij de meerderheid van de onderzochte ziekenhuizen achterwege. Ook de vereiste omslag in denken naar een meer waardegeoriënteerd perspectief wordt nog niet gemaakt. Om continuïteit te kunnen waarborgen zouden ziekenhuizen er goed aan doen het eenzijdige financiële en procesmatige perspectief op vastgoed los te laten. Voor waardecreatie op lange termijn zullen instellingen ook moeten investeren in vastgoedstrategieën die geschikte medewerkers aantrekken en behouden, een aangenaam werkklimaat tot gevolg hebben en een ondernemende cultuur stimuleren. Bovenal dient de klant vanuit een ander perspectief te worden benaderd. Door te erkennen dat klantgerichtheid meer is dan het organiseren van processen rondom de patiënt, maar ook door het klantbegrip uit te breiden naar andere partijen, met wie het delen van inzichten in gezamenlijke projecten tot meerwaarde kan leiden voor alle betrokkenen.