Reputatievorming van de Young British Artists in de periode 1985-2000

Tot aan de jaren negentig van de vorige eeuw vonden er weinig vernieuwende ontwikkelingen plaats binnen de Engelse kunstwereld. Totdat in 1988 een onbekende kunstenaarsgroep de tentoonstelling Freeze opende in Londen. De kunstcritici waren enthousiast en noemden de kunstenaars toonaangevend. In 1992 gaf kunsthandelaar Charles Saatchi de groep de naam Young British Artists en hetzelfde jaar braken de kunstenaars door bij het brede publiek. Ook stelde Saatchi expositieruimten en een ruim budget ter beschikking. De Young British Artist, afgekort YBA, hebben in de jaren daarna hun status vast weten te houden en speelden op de kunstmarkt een dominante rol. In de media wordt ook wel gesproken over het ‘Saatchi-effect’. Saatchi heeft zoveel werken opgekocht dat de kunstmarkt uit evenwicht raakte. Critici, maar ook sommige YBA-leden, vinden dat hij zichzelf een monopoliepositie heeft toegeëigend. Hiermee wordt onder andere gesuggereerd dat Saatchi alles tot kunst kan maken, zolang hij het maar opkoopt. Voor de YBA zou dit inhouden dat hun roem dus niet gebaseerd is op kunstinhoudelijke criteria, maar dat het economische gedrag van de verzamelaar de oorzaak is. Hier ligt een interessante onderzoeksvraag aan ten grondslag: Welke invloed heeft Charles Saatchi gehad op de reputatievorming van de Young British Artists? Met andere woorden: was hij verantwoordelijk voor hun doorbraak? Voor dit onderzoek zijn de loopbanen van honderd kunstenaars geanalyseerd, die in de periode 1985-2000 hebben geëxposeerd bij de Saatchi-Gallery of bij een andere tentoonstelling door Saatchi georganiseerd. Hieronder bevinden zich de YBA, maar ook kunstenaars met een andere achtergrond. Getoetst is of deze kunstenaars pas succesvol worden zodra ze worden opgekocht door Charles Saatchi. Om dit aan te tonen zijn drie indicaties voor succes geformuleerd, namelijk: deelnemen aan een biënnale in Venetië, Sao Paulo of Istanbul, het winnen van een prestigieuze prijs en exposeren bij een toonaangevend museum. Uit de resultaten is naar voren gekomen dat de beweringen over Saatchi’s monopoliepositie deels waar en deels onwaar zijn. Het merendeel van de kunstenaars genoot al succes voordat ze door de handelaar werden opgekocht; zijn invloed op de carrières van deze groep kunstenaars zal gering zijn geweest. Voor de leden van de YBA geldt een ander verhaal. De meeste YBA-kunstenaars hadden geen enkele vorm van succes, totdat Saatchi zijn steun aanbood. Acht YBA-kunstenaars breken zelfs volledig door, in die zin dat ze aan alle kenmerken van doorbraak voldoen. Het geval van Damien Hirst is het meest bekend. De Young British Artists waren na hun tentoonstelling Freeze in 1988 al bekend bij de kunstcritici, maar nog niet bij het grote publiek. Saatchi ontdekte hiermee een gat in de markt en profileerde de YBA als the next best thing. In feite heeft hij de groep als product op de kunstmarkt gezet en in zakelijk opzicht was dit een geniale slag. Het valt in sociologisch opzicht te betwijfelen of één man de hele kunstwereld naar zijn hand kan zetten, aangezien op een bepaald punt meerdere factoren een rol moeten gaan spelen, maar het economisch gedrag van Saatchi had wel een katalyserende werking op het succes van de YBA. Binnen vijf jaar doorbreken en dat vóór het vijfentwintigste levensjaar is een zeldzaam verschijnsel in de beeldende kunst. Zonder het zakelijke inzicht van Saatchi hadden de loopbanen van Damien Hirst en Sam Taylor-Wood er waarschijnlijk heel anders uit gezien.