Tijd, plaats- en apparaatonafhankelijk werken: wanneer medewerkers de keuze hebben

De afgelopen jaren is er meer aandacht gekomen voor het fenomeen werk-privébalans. Waar mannen voorheen het brood op de plank brachten, terwijl vrouwen verantwoordelijk waren voor zorgtaken, leven we nu in een tijd waar zowel mannen als vrouwen te maken hebben met de verschillende rollen die voortkomen uit het werk- en privéleven. Hierdoor is het creëren van een goede balans tussen beide domeinen minder vanzelfsprekend als vroeger. Bovendien is er sprake van toenemende digitalisering en flexibilisering, waarbij informatie- en communicatietechnologieën het mogelijk maken om het werk altijd en overal uit te voeren. Enerzijds kan hierdoor een zogenoemde 24-urige werksfeer ontstaan, waarbij men altijd beschikbaar is voor het werk. Aan de andere kant zou de mogelijkheid om tijd, plaats en apparaatonafhankelijk te werken (TPAW) betere sturingsmechanismen kunnen bieden die helpen bij het tot stand brengen van een goede werk-privébalans. In dit onderzoek is bekeken wat de effecten zijn van het gebruik van TPAW op de tevredenheid met de werk-privébalans van medewerkers werkzaam bij de Belastingdienst. Daarnaast is er aandacht voor een aantal factoren die deze relatie kunnen mediëren of modereren, namelijk autonomie, dienend leiderschap en de flexibiliteit vanuit het privédomein. De volgende vraagstelling stond gedurende het onderzoek centraal: Wat is de invloed van TPAW op de tevredenheid van medewerkers bij de Belastingdienst met de werk-privébalans en welke rol spelen de flexibiliteit vanuit het privédomein en leiderschap hierin? Om de hoofdvraag te beantwoorden is gebruik gemaakt van een kwantitatieve onderzoeksopzet, aangevuld met een kwalitatieve analyse. Met betrekking tot de kwantitatieve studie hebben medewerkers van de Belastingdienst een survey ingevuld (N = 1437). De vragen die in de survey aan bod komen zijn veelal gebaseerd op gevalideerde schalen en zijn en zijn gekozen naar aanleiding van het opgestelde theoretisch kader. Om een diepgaand inzicht te krijgen in de manier waarop er gebruik gemaakt wordt van TPAW en wat dit betekent voor de werk-privébalans, is middels semigestructureerde interviews nader ingegaan op dit vraagstuk. In totaal zijn er 33 medewerkers van verschillende dienstonderdelen bij de Belastingdienst geïnterviewd. Beide studies lieten zien dat medewerkers over het algemeen tevreden zijn met hun werk-privébalans. Slechts een klein deel van de respondenten in de kwantitatieve studie gaf een lage score aan de tevredenheid. In de interviews heeft geen enkele respondent aangegeven ontevreden te zijn met de balans, ongeacht de manier waarop er gebruik wordt gemaakt van TPAW. Ook in de kwantitatieve analyse werd geen direct verband gevonden tussen het gebruik van TPAW en de tevredenheid met de balans tussen werk en privé. 4 Wel was er sprake van een positieve correlatie tussen het gebruik van TPAW en autonomie en op haart beurt hing autonomie op positieve wijze samen met de werk-privébalans. In de kwalitatieve analyse bleek er tevens een samenhang te zijn tussen de genoemde constructen. Verder bleek uit deze studie dat het niet gaat om manier waarop medewerkers gebruik maken van TPAW, maar om de beschikking hebben over de mogelijkheden die TPAW biedt. Gecombineerd met de vrijheid om dit naar eigen inzicht te doen, lijkt dit een positieve invloed te hebben op de tevredenheid met de werk-privébalans. Respondenten in de kwalitatieve studie gaven aan dat de mogelijkheid en keuzevrijheid ervoor zorgen dat zij TPAW zoals gewenst toe kunnen passen ten behoeve van hun balans. Verder is op kwantitatieve wijze gekeken naar de rol die dienend leiderschap en de flexibiliteit vanuit het privédomein spelen als het gaat over TPAW en de tevredenheid met de werk-privébalans. Zowel een dienende leiderschapsstijl als de flexibiliteit vanuit het privédomein bleken, in tegenstelling tot de verwachting, geen modererend effect te hebben op de veronderstelde relatie. Wel hangen beide factoren direct samen met de mate van autonomie en de tevredenheid met de werk-privébalans. Met name de flexibiliteit vanuit het privédomein laat een relatief sterke correlatie zien. De onderzoeksresultaten worden in het laatste hoofdstuk bediscussieerd. Tot slot zijn er op basis van de bevindingen een aantal aanbevelingen opgesteld ten behoeve van het bevorderen en behouden van een goede werk-privébalans voor medewerkers: 1. Organiseer een training voor leidinggevende die hen handvatten geeft om leiding te geven in een organisatie waar TPAW is uitgerold. 2. Geef de medewerker de ruimte om onbereikbaar te zijn, door met name de mailstroom in de avonden, weekenden en vakanties in de gaten te houden. 3. Blijf in gesprek met de medewerker over zijn of haar behoeften ten aanzien van de werk-privébalans.