Bioscopen in Veenendaal van 1913 tot 1970 en de invloed van sociaal-economische kenmerken op hun succes

Deze thesis behandelt de vraag in hoeverre sociaal-economische kenmerken van Veenendaal invloed hebben gehad op het succes van de bioscopen tussen 1913 en 1971. Veenendaal heeft sinds 1913 drie bioscopen gekend. In deze thesis wordt onderzoek gedaan naar de eerste twee bioscopen; De Harmonie uit 1913 en Luxor uit 1936. Hierbij is een vergelijking gemaakt met het proefschrift van Thunnis van Oort, Film en het moderne leven in Limburg, Het bioscoopwezen tussen commercie en katholieke cultuurpolitiek, 1909-1929. Aan de hand van twee cases wordt getracht aan te tonen dat er parallellen zijn tussen Limburg en Veenendaal wat betreft het geloof en de invloed en bemoeienissen van autoriteiten. Om een antwoord te kunnen geven op de vraagstelling is er gekozen voor krantenanalyses, archiefonderzoek in gemeentearchieven en interviews. Het eerste gedeelte van de thesis beschrijft de geschiedenis van Veenendaal van eind 1800 tot 1970. Hierbij wordt gekeken naar de sociaal-economische kenmerken namelijk bevolkingssamenstelling, economie, politiek, geloof en ontspanning en vermaak. Het tweede gedeelte is gebaseerd op het proefschrift van Van Oort. Uit de twee cases blijkt hoe de bioscoop in het commerciële amusement werd ingebed. Het derde gedeelte van deze thesis beschrijft de geschiedenis van de twee Veenendaalse bioscopen. Hierbij wordt ingegaan op de ontstaansgeschiedenis, de nevenactiviteiten en de concurrentie. Wat betreft de tweede bioscoop wordt getracht ook inzicht te geven in de programmering, de bezoekers, de Vermakelijkheidsbelasting en het bioscooptoezicht. Zowel De Harmonie als Luxor stonden officieel niet op Veenendaals grondgebied, maar in respectievelijk Ede en Renswoude. Toch werden beide bioscopen als Veenendaalse bioscopen gekenmerkt. De reden hiervoor ligt in het feit dat de bioscopen veel dichter bij de dorpskern van Veenendaal lagen dan bij die van Ede en Renswoude. Dat een protestante gemeente als Veenendaal al in 1913 een bioscoop kende is opvallend. Door het ontbreken van gegevens in het gemeentearchief en het gemis van kranten uit die periode is er weinig informatie over De Harmonie bewaard gebleven. Een interview met de zoon van een van de eigenaren heeft echter een aantal interessante gegevens opgeleverd. Vooral zijn analyse over de visie van de Veenendaalse elite op de bioscoop is opmerkelijk te noemen. Over Luxor is er wel veel bewaard gebleven Hierbij vormen de notulen van de raadsvergaderingen en de vergaderingen van Burgemeester en Wethouders een belangrijke bron. Wanneer er in de raad gesproken werd over Luxor had dit vooral te maken met de hoogte van de Vermakelijkheidsbelasting. Volgens de eigenaar van Luxor was de Vermakelijkheidsbelasting dermate hoog dat een rendabele bedrijfsvoering onmogelijk werd gemaakt. De gemeenteraad was een andere visie toegedaan. Ook de concurrenten maakte het Luxor niet makkelijk. Luxor ondervond niet alleen concurrentie van andere filmvertoners, maar ook van verenigingen en stichtingen die de Veenendaalse bevolking vertier boden. In 1970 kwam er een einde aan het bestaan van Luxor. Protestante gemeenten probeerden de bioscoop zo lang mogelijk te weren. In katholieke gemeenten werd het medium getolereerd, mits er voldoende controle op was. Er is veel onderzoek gedaan naar de bioscopenbedrijven in katholieke delen van Nederland, maar over de inbedding van het medium in protestante gemeenten is nagenoeg niets bekend. Deze thesis tracht een bijdrage te leveren aan het geringe onderzoek dat gedaan is naar bioscopen in protestante gemeenten.