Energie voor leefbare wijken: Onderzoek naar de koppelkansen tussen de warmtetransitie en het verbeteren van de leefbaarheid in kwetsbare wijken

Het werken aan aardgasloze wijken en het verbeteren van de leefbaarheid in kwetsbare wijken zijn beide vraagstukken die in de samenleving veel in de belangstelling staan. De vraag is of het werken aan beide opgaven gecombineerd kan worden. Doel van dit onderzoek is gemeenten meer inzicht te geven in de mogelijkheden voor een wijkaanpak waarin de warmtetransitie gekoppeld wordt aan het verbeteren van de leefbaarheid in kwetsbare wijken en inzicht te krijgen in de rol van bewoners hierbij. Uit literatuuronderzoek blijkt dat de warmtetransitie een ingewikkelde veranderopgave is, in een complex samenspel van stakeholders op verschillende schaalniveaus. De grootste uitdaging hierbij is volgens meerdere beleidsmakers en onderzoekers niet de technische, financiële of bestuurlijke opgave, maar vooral ook de sociale. Ook de leefbaarheid in kwetsbare wijken is een actueel, urgent, maar ook hardnekkig vraagstuk. Hoe leefbaar mensen hun buurt of wijk vinden wordt bepaald door allerlei omgevingsaspecten en percepties. De afgelopen jaren zijn verschillen in leefbaarheid tussen wijken toegenomen en in een aantal kwetsbare wijken verslechterd. De warmtetransitie kan een kans bieden om ook de leefbaarheid van de wijk te vergroten. Om te onderzoeken hoe koppelkansen benut kunnen worden is in dit onderzoek gebruik gemaakt van een model van Brouwer (2013) met strategieën van policy entrepreneurs. Dit zijn hoog getalenteerde uitzonderlijke ambtenaren, die altijd alert zijn op nieuwe kansen (voor beleidsverandering) en de capaciteiten hebben om nieuwe ideeën te verkopen en daarbij bereid zijn om risico’s te nemen. Het zien van koppelkansen en hier gebruik van maken is voor hen een belangrijke strategie, naast een aantal andere strategieën. De selectie van strategieën hangt af van het beleid dat de policy entrepreneurs verder willen brengen, de netwerkomgeving waarin ze opereren en de organisatie waar ze onderdeel vanuit maken. Voor het onderzoek naar de rol van bewoners is gebruik gemaakt van de bouwstenen van de Stemgever (Breukers, Mourik, Summeren, & Verbong, 2016). Hiermee kunnen behoeften en ambities van bewoners in kwetsbare wijken geïdentificeerd en meegenomen worden, die in andere participatiemethoden niet altijd aandacht krijgen. Het empirisch onderzoek is een kwalitatief, verkennend onderzoek, uitgevoerd in twee fasen. In de eerste fase is bij twee cases onderzocht hoe andere verduurzamingsopgaven gecombineerd zijn met het verbeteren van de leefbaarheid. In de tweede fase zijn betrokkenen bij de warmtetransitie in drie kwetsbare wijken bevraagd op hun ideeën en plannen. Er is gebruik gemaakt van semigestructureerde interviews die geanalyseerd zijn met de ‘template analyse’ methode. Uit het onderzoek blijkt dat er diverse mogelijke koppelkansen zijn op meerdere domeinen van leefbaarheid in kwetsbare wijken. Voorbeelden die uit dit onderzoek naar voren komen zijn: klimaatadaptatie, openbare ruimte, sociale cohesie door betrokkenheid bij de buurt, het ontmoeten van anderen, zorg voor elkaar en gemeenschapsvorming, gezondheid, voeding, levensloopbestendig wonen, armoede, scholing en werkgelegenheid, en achter-de-voordeur-problematiek, zoals eenzaamheid en psychische problemen. Opvallend is dat de koppeling met veiligheid maar weinig aandacht krijgt, terwijl (sociale) veiligheid een belangrijk aspect bleek te zijn voor de leefbaarheid in kwetsbare wijken.