Wat Parijs Elise van Calcar-Schiotling (1822-1905) te denken gaf Een activistisch reisverslag van een bekend negentiende-eeuwse schrijfster, pedagoge en feministe.

Elise van Calcar-Schiotling (1822-1904) was in de negentiende eeuw een bekende Nederlandse schrijfster. Tevens was zij pedagoge en feministe. Ze zette zich in voor de verspreiding van de opvoedmethode van de Duitse opvoedkundige Friedrich Fröbel (1782-1852) en verbetering van onderwijs voor meisjes en jonge kinderen. Ze schreef veel over de rol van vrouwen in de maatschappij en kan gezien worden als wegbereider voor de opkomende vrouwenemancipatiebeweging. Ze hield zich bezig met vele maatschappelijke vraagstukken. Ze hield zich ook bezig met religie, mengde zich in godsdienstige debatten en droeg daarnaast bij aan de opkomst van het Spiritisme als geestelijke stroming. Er waren uiteindelijk weinig thema’s en genres waar ze zich niet aan durfde te wagen. Opmerkelijk is daarom dat Elise van Calcar-Schiotling na haar dood zo snel vergeten lijkt te zijn. Onder historici is er pas de afgelopen decennia weer wat aandacht gekomen voor haar werk. Er is echter nog divers werk van Schiotling dat onderzocht kan worden. Een voorbeeld is een reisverslag uit 1859: Wat Parijs mij te zien en te denken gaf. Ze schreef het na een verblijf van vier weken in Parijs. Het resultaat was een uiteenzetting van 421 pagina’s over allerlei onderwerpen die haar bezighielden naar aanleiding van haar verblijf in de stad. Dit reisverslag biedt een unieke mogelijkheid voor onderzoek naar Elise van Calcar-Schiotling, maar ook naar Nederlands vrouwelijk schrijverschap in de negentiende eeuw en vrouwelijke reisverslagen. In deze context zal ik het reisverslag analyseren. In dit onderzoek zal een kwalitatieve micro-analyse van het reisverslag centraal staan. Vanuit welke motieven schreef en publiceerde Elise van Calcar-Schiotling (1822-1904) Wat Parijs mij te zien en te denken gaf (1859) en hoe komt dit tot uiting in het reisverslag? Deze vraag staat centraal in mijn onderzoek. Allereerst zal ik beknopt ingaan op de historiografie rondom het genre reisverslagen. Vervolgens zal ik ingaan op de positie van en beeldvorming over Nederlandse schrijfsters in de negentiende eeuw. Wat waren de normen waaraan zij onderhevig waren of de vooroordelen waarmee zij te maken hadden? Voordat we Schiotlings werk analyseren is het vereist inzicht te krijgen in haar positie in de Nederlandse maatschappij als schrijfster. Tevens zal ik ingaan op de algehele positie van vrouwen en de discussie die hierover in de negentiende eeuw ontstond, een discussie die uiteindelijk overging in het ontstaan van een georganiseerde vrouwenemancipatiebeweging. Hier zal ik ook aandacht besteden aan de ontwikkeling van het debat onder historici betreffende de opkomst van het feminisme. Deze voorkennis is nodig als we Schiotlings positie als schrijfster willen begrijpen, maar ook haar plaats binnen het ‘feminisme’. Daarna zal ik ingaan op onderzoek naar historische vrouwelijke reisverslagen. Vervolgens zal ik mij richten op Schiotling als bekend schrijfster. Wie was zij en wat waren haar ideeën? Daarna kan ik overgaan tot een inhoudelijke analyse van het reisverslag. Waarna ik conclusies kan trekken over haar motieven om deze te schrijven en over hoe we dit opmerkelijke reisverslag van deze (vergeten) negentiende-eeuwse schrijfster kunnen interpreteren.