OVER DE MUUR: SONGTEKSTEN EN DE BEELDVORMING VAN DE KOUDE OORLOG IN NEDERLAND, 1960-1989

In 1983 werden de woorden “Alleen de vogels vliegen van Oost naar West-Berlijn” door Harry Jekkers, de leadzanger van het Klein Orkest, gezongen. Het nummer Over de muur gaf kritiek op de twee geopolitieke blokken tijdens de Koude Oorlog. De Koude Oorlog is bestudeerd door menig historicus. Zij leggen vaak de nadruk op de geopolitieke geschiedenis van dit conflict. Dit veranderde in de jaren tachtig, toen de Koude Oorlog ook als een cultureel conflict werd onderzocht. Hierbij trokken de auteurs de conclusie dat cultuur, zowel pop als hoge cultuur, werd ingezet als wapen om het tegenovergestelde ideologische blok te beïnvloedden. Zo verspreidde Washington via Hollywood anticommunistische boodschappen en werden ruilkaartjes, waar Mao en Stalin op stonden, uitgedeeld. Een andere vorm van populaire cultuur was echter nog niet onderzocht. Muziek werd door de auteurs gebruikt om het generatie conflict van de jaren zestig te contextualiseren. Een overzicht van de inhoud van de songteksten over de laatste drie decennia van de Koude Oorlog heen werd niet aangeboden. Met dit onderzoek doel ik om dat gat te dichten. Ik richt me op Nederland aangezien de Nederlandse bevolking een unieke positie in nam tijdens de Koude Oorlog, deze was namelijk ambivalent. Hierdoor was er ruimte voor kritische songteksten voor beide kanten. Omdat de meeste songteksten die onderzocht zijn niet Nederlandstalig waren, is ervoor gekozen om alleen top 40 nummers mee te nemen in de analyse. Op deze manier kan worden aangenomen dat de nummers daadwerkelijk beluisterd zijn. Om de beeldvorming in de songteksten te onderzoeken wordt de vraag gesteld: Waaruit valt het beeld van de Koude Oorlog in top 40 muziek in Nederland (1960-1989) te verklaren? De verwachting was dat het beeld wat in de songteksten werd geschetst anders zou zijn dan in andere vormen van populaire cultuur. Aangezien de schrijvers van de songteksten vaak koplopers waren vredesbewegingen, was de verwachting dat zij een verzoenend in plaats van een vijandig beeld van de Koude Oorlog zouden neerzetten. De beeldvorming in de jaren zestig nummers kan worden omschreven als angstig en onzeker, waar de angst vooral afkomstig is van de bom en waar de communisten als gelijke worden afgebeeld. In de jaren zeventig zet deze gelijkheid door tot verzoening in de songteksten. Tevens waren de songwriters optimistisch over de toekomst. Dit sloeg echter om in de nummers die uitkwamen in de tweede helft van de jaren zeventig. Het optimisme werd vervangen door pessimisme en de meerderheid van de schrijvers liet blijken dat zij onzeker was. De nummers in de jaren tachtig omarmen dit pessimisme, maar dit wordt aangevuld met een nihilisme dat ontstaat vanuit machteloosheid. De beeldvorming in de top 40-nummers over de Koude Oorlog valt te verklaren vanuit de unieke politieke positie die Nederland innam. In Nederland leek niets eenduidig te zijn. De protesten tegen kernwapens, de meningen over gebeurtenissen in de wereld, het beleid in Amerika, de loyaliteit aan Amerika en de vredesbewegingen stonden allemaal onder discussie. Hierdoor was er ruimte voor ambivalente en kritische nummers. Tenslotte kan het idee dat de wereld maakbaar was verklaren waarom er een pessimistische transitie aan het einde van de jaren zeventig heeft plaatsgevonden in de beeldvorming van de populaire songteksten.