Emergent Leadership en het Bandwagon Effect

In hedendaagse organisaties nemen bottom-up leiderschapsprocessen een steeds belangrijkere rol in. Het ontstaan van leiderschap in een groep, zonder dat hier een formele toewijzing ‘van boven’ aan te pas komt, is een voorbeeld van Emergent Leadership. Emergent Leadership is een proces wat uit een aantal elementen is opgebouwd. Als eerste bepaald een set aan karaktereigenschappen welk individu de meeste kans maakt op een leiderschapsrol binnen deze groep. Uit de literatuur blijkt dat de belangrijkste karaktereigenschappen intelligentie, creativiteit, extraversie en het openstaan voor (nieuw) ervaringen zijn en dat een dominante aanwezigheid van deze eigenschappen vaak gerelateerd is aan de leiderschaps-identiteit in de groep. Ten tweede zorgen cognitieve schema’s ervoor dat individuen in een groep de diverse identiteiten accepteren of afwijzen. Het Bandwagon Effect is een beïnvloedingsmechanisme waarbij informatie over de mening van de meerderheid kan leiden tot een herziening van de eigen mening van een individu. Dit Bandwagon Effect kan ertoe leiden dat een individu bereid is zijn of haar eigen mening of keuze (mogelijk gebaseerd op rationele grondslagen) te veranderen om zich te conformeren aan de mening van de meerderheid in een groep. De werking van het Bandwagon Effect is opgebouwd uit directe en indirecte oorzaken. Directe oorzaken zijn het normatief aspect van conformiteit, het informationeel aspect van conformiteit, sympathie en empathie en het calculerend vermogen van een individu. Een indirecte oorzaak wil zeggen dat verandering in het gedrag van bepaalde key actoren leidt tot een aanpassing in het gedrag van een individu. Emergent Leadership kan worden gezien als een sociaal mechanisme. Om de werking van dit mechanisme te verklaren is in het onderzoek gebruik gemaakt van het Coleman’s Boat Diagram. Dit sociaal theoretische model verklaart sociale mechanismen op macro niveau door de werking ervan op micro niveau te bestuderen. Het model onthult als het ware de raderen en tandwielen van het mechanisme die zich tot daarvoor in een verhullende omgeving bevinden, de zogenaamde black box. Dit onderzoek onderzoekt de plaats van het Bandwagon Effect bij het ontstaan van Emergent Leadership. Uit de literatuur analyse blijkt dat individuen een leider- of volger identiteit in een groep toekennen, accepteren en afwijzen door het volgen van cognitieve schema’s. Als het cognitieve schema van een individu consistent is zal dit individu de eigen identiteit en de identiteit van anderen accepteren. Een individu kan dan accepteren dat hij of zij in deze specifieke groep een volger-identiteit aanneemt en een ander groepslid de leider-identiteit. Als het cognitieve schema inconsistent is zal het individu de rolverdeling niet direct accepteren. Op dat moment kan er sprake zijn van actieve beïnvloeding om de uitkomst van de rolverdeling te wijzingen. Het is daar dat het Bandwagon Effect een plaats heeft op het genoemde micro niveau van het sociale mechanisme Emergent Leadership. Wanneer het individu actief rollen probeert te beïnvloeden zal hij of zij informatie inwinnen voer meningen van andere groepsleden. Als uit deze informatie blijkt dat de groepsmening anders is dan de eigen mening, zal het individu zijn of haar eigen mening mogelijk bijstellen. Redenen hiertoe kunnen zijn dat de voorkeur van de meerderheid een heuristisch signaal is van gebrek aan kennis (of tenminste het gevoel daartoe), zelfrespect (niet buiten de boot vallen) of nog meer onbewust fundamenteel gedrag wat in de menselijke natuur verankerd zit. Van de werking van Emergent Leadership en de plaats van het Bandwagon Effect hierin is een schema ontwikkeld wat Coleman’s Boat Diagram als grondslag heeft. Dit schema kan gezien worden als een conceptueel model bedoeld om empirisch te toetsen in vervolgonderzoeken. Het doel van deze studie is de lezer inzicht te geven in de werking van Emergent Leadership als sociaal mechanisme en de plaats van het Bandwagon Effect hierin. Het onderzoek kent een puur theoretisch en exploratief karakter.