Fysieke verandering door een digitale wereld

13 februari 2018 trad minister Zijlstra van Buitenlandse Zaken af. Een dag eerder publiceerde de Volkskrant een interview waarin Zijlstra toegaf nooit in de Datsja (buitenhuis) van Poetin te zijn geweest. De annexatie van de Krim en het MH17-dossier zorgde al voor de nodige spanningen op de relaties tussen Nederland en Rusland. Een dergelijke leugen van dit formaat levert geen positieve bijdrage aan deze spanningen. Het waren niet de checks & balances van de Rijksoverheid noch het parlement die deze leugen eruit wisten te filteren. Diezelfde week zou Zijlstra nog naar Moskou afreizen om daar zijn Russische ambtsgenoot Lavrov te ontmoeten. Het zou erg lastig zijn geweest om deze ontmoeting door te laten gaan om het vervolgens niet te hebben over bovengenoemde leugen. Het waren de media die deze onwaarheid aan het licht gebracht heeft. De media hebben hier een knap staaltje onderzoekjournalistiek gedemonstreerd en aangetoond wezenlijk invloed te kunnen uitoefenen. Wat is nu daadwerkelijk de positie van de media ten opzichte van de Rijksoverheid? De literatuur toont aan dat de media kunnen worden gezien als een vierde macht naast de trias politica. Een macht die ook fungeert als controleur van de regering om zo de volksvertegenwoordigers te toetsen. De Rijksoverheid zou daarom veel rekening moeten houden met de media. De literatuur levert allerlei mediamanagement-theorieën en modellen. Ook ontvangen politici diverse mediatrainingen waarin wordt uitgelegd hoe met de media om te moeten gaan. Aan de andere kant zien we een grote opkomst van vloggende ministers en twitterende bewindslieden. Ze geven zichzelf veel meer bloot dan voorheen en lijken zich minder naar de achtergrond te trekken. De digitalisering zorgt in rap tempo voor grote veranderingen in de media en de wijze waarop de Rijksoverheid het land bestuurt. Dit brengt nieuwe vragen met zich mee die vooralsnog beperkt zijn behandeld in de huidige onderzoeksliteratuur. De centrale onderzoeksvraag van dit onderzoek luidt: Wat hebben medialogica en digitalisering betekend voor de media en moet de Rijksoverheid zich daartegen sterker weren? Om deze onderzoeksvraag te beantwoorden is de input vanuit zowel de media als de Rijksoverheid relevant. Er zijn vijf journalisten en vijf woordvoerders van verschillende Rijksoverheid organisaties ondervraagd. De journalisten Fysieke verandering door een digitale wereld 6 | P a g i n a belichtten het antwoord op de onderzoeksvraag vanuit het perspectief van de media en de woordvoerders belichtten de onderzoeksvraag vanuit het perspectief van de Rijksoverheid. Participatieve observatie is een onderdeel van de empirische analyse van het onderzoek. Ten slotte zijn er nog empirische analyses gehouden om digitalisering en de medialogica te toetsen. Op basis van de literatuur was de verwachting dat de media hun invloed heeft weten te vergroten dankzij Web 2.0 en de komst van social media. Na de empirische analyse en bevestiging van de respondenten blijkt dat niet zo te zijn. De Rijksoverheid heeft juist haar positie weten te verstevigen door haar nieuws onafhankelijk via haar eigen kanalen te verspreiden, in plaats van afhankelijk te moeten wachten of en hoe de media de berichten zal verspreiden. Het stelt de Rijksoverheid ook in staat om direct in contact te treden met burgers zonder dat de media daar überhaupt tussen kunnen komen. Waar de media voorheen het medialandschap helemaal voor zichzelf hadden, is er nu vooral sprake van balans. De Rijksoverheid heeft nog steeds de media nodig vanwege het grote bereik, alleen is zij niet compleet afhankelijk meer van de media. De volgende aanbevelingen worden gegeven aan de woordvoerders van de Rijksoverheid, maar kunnen ook van toegevoegde waarde zijn voor journalisten: • Waak voor de autoriteitenbias • Inventariseer de huidige social media instrumenten en omarm digitale diversiteit • Richt een professioneel webcare team op • Publiceer persberichten en Kamerbrieven ook op social media • Gebruik meer beeld • Besteed voorzichtig de gepaste zaken uit • Ondanks onafhankelijkheid, behoud investering in relaties