Naar zinvolle tijdsbesteding door zelf- en samenredzaamheid?

Door technologische ontwikkelingen en toenemende vergrijzing kunnen grotere groepen Rotterdammers in de toekomst zonder werk langs de kant komen te staan. Zij kampen daardoor niet alleen met het verlies van een bron van inkomen, maar ook van een belangrijke bron van zinvolle tijdsbesteding. Sociale voorzieningen staan steeds meer onder druk, waardoor Nederlandse gemeenten inzetten op de ‘zelf- en samenredzaamheid’ van burgers. Van burgers voor wie een betaalde baan geen directe mogelijkheid (meer) is, wordt daarom een andere bijdrage gevraagd. Daarnaast worden steeds strengere eisen gesteld aan een beroep op sociale voorzieningen, bijvoorbeeld middels een tegenprestatie. Het idee is dat maatschappelijke participatie, in de vorm van ‘zinvolle tijdsbesteding’, niet alleen goed is voor de samenleving, maar ook positieve effecten heeft op mensen zelf. Het is echter de vraag in hoeverre deze beleidsbenadering ruimte laat voor de percepties van zinvolle tijdsbesteding bij de doelgroepen van beleid. Op basis van desk research, interviews en focusgroepen, laat dit onderzoek zien dat de nadruk op initiatief en eigen verantwoordelijkheid ook een aantal onbedoelde effecten in de vorm van barrières en risico’s met zich. Belangrijkste barrières ten aanzien van zinvolle tijdsbesteding en risico’s voortkomend uit beleid zijn voor ouderen een beperkt (bruikbaar) sociaal netwerk en een overmatig beroep op informele zorg. Voor tegenprestatiecliënten zijn beperkte kennis van voorzieningen en taalvaardigheden (welfare illiteracy), controle en toezicht vanuit de gemeente, negatieve framing en stigma belangrijke risico’s of barrières ten aanzien van zinvolle tijdsbesteding. Een belangrijk verschil tussen beide groepen zit ook in de motivaties. Waar ouderen veelal intrinsiek gemotiveerd participeren, is bij de tegenprestatie vaker sprake van extrinsieke motivatie. Aanbevolen wordt ten aanzien van maatschappelijke participatie in de vorm van ‘zinvolle tijdsbesteding’ meer in te zetten op persoonlijke aandacht en begeleiding, het bieden van opties op ‘niveau’ en het faciliteren en organiseren van kwalitatief hoogwaardig sociaal contact voor ouderen. Het stuk sluit af met een beschouwing van de veranderingen in de het tegenprestatiebeleid die in de loop van het onderzoek hebben plaatsgevonden.