Wil de echte democraat opstaan? Een onderzoek naar berichtgeving over referenda en de normalisering van radicaalrechts

Het referendum was ooit een kroonjuweel van ontzuilingspartij D66, maar de afgelopen jaren komt dit standpunt ogenschijnlijk steeds vaker in het vaarwater van radicaalrechts. Na de opvolgende teleurstellingen van de nacht van Wiegel in 1999, het referendum over de Europese grondwet in 2005 en het Oekraïne referendum in 2016 lijkt D66 zich steeds minder te interesseren voor bestuurlijke vernieuwing in de vorm van referenda. Deze ontwikkeling lijkt zich omgekeerd voor te doen bij radicaalrechts. Radicaalrechts is een stroming die sinds de aanslagen op de Twin Towers in 2001 een steeds grotere rol van betekenis is gaan spelen in onder andere de Nederlandse politiek en maatschappij. De wetenschappelijke literatuur betoogt dan ook dat we sinds de eeuwwisseling in de vierde golf van radicaalrechts zijn beland. Een golf met als primaire eigenschap de steeds grotere mate van normalisering van radicaalrechts. Waar Hans Janmaat van de Centrumpartij in de jaren tachtig nog van enige politieke invloed werd weerhouden, zijn radicaalrechtse actoren tegenwoordig graag geziene gasten in talkshows en wordt er in de Tweede Kamer gedebatteerd over radicaalrechtse thema’s zoals de relatie tussen ras en IQ. In dit onderzoek wordt door middel van een kwantitatieve inhoudsanalyse van Nederlandse krantenberichten in de periode 1966-2020 onderzocht hoe de berichtgeving over referenda zich heeft ontwikkeld. Dit wordt gedaan om te kunnen analyseren of de normalisering van radicaalrechts ook terug te vinden is in de rapportage over referenda in de Nederlandse media. Om dit te kunnen beantwoorden wordt er onderzoek gedaan naar het issue ownership van referenda, naar het aantal artikelen over referenda tussen 1966 en 2020, naar de toon van deze artikelen en naar het verschil tussen kwaliteits- en populaire kranten. Uit dit onderzoek komt naar voren dat het referendum inderdaad van issue owner D66 de afgelopen jaren is bewogen richting radicaalrechtse partijen. Deze ontwikkeling wordt gecombineerd met een toename van berichtgeving van referenda die op haar beurt ook populistischer is geworden. De resultaten uit dit onderzoek laten zien hoe de radicaalrechtse partijen in Nederland ook mainstream onderwerpen naar zich toe trekken en op deze manier in steeds hogere mate genormaliseerd worden in de Nederlandse media. De conclusies die getrokken kunnen worden uit deze analyse kunnen een toevoeging zijn op de rol die de media spelen in het normaliseringproces van radicaalrechts.