Van lineair naar circulair met een levenscyclusgerichte denkwijze

De huidige economie gaat uit van lineair gedachtegoed: take-make-waste. Intussen, met grondstoffen die steeds schaarser worden en een consumptievraag die binnenkort niet zal verminderen, is het nodig om de productcyclus te sluiten, en wat normaal wordt beschouwd als afval te zien als een bron van materialen. Een levenscyclusgerichte denkwijze is hierbij van belang. De gemeente Rotterdam heeft dan ook grote ambities om tegen 2050 de transitie naar een circulaire economie volledig te hebben gemaakt. De bouwsector is een van de meest vervuilende sectoren en is daarom ook een van de sleutelsectoren binnen deze transitie. Echter is er nog veel werk te verrichten, en is er vraag naar hoe de transitie kan worden versneld. Het doel van dit onderzoek is om de rol van levenscyclusdenken te verkennen binnen ketensamenwerking op het gebied van Rotterdams maatschappelijk vastgoed. Hiervoor is de volgende onderzoeksvraag opgesteld: In hoeverre wordt levenscyclusdenken toegepast binnen de organisatie van gemeente Rotterdam, en hoe beïnvloedt dit de ketensamenwerking op het gebied van circulaire economie tussen partijen die betrokken zijn bij ontwikkeling en beheer van Rotterdams gemeentelijk vastgoed? In dit onderzoek wordt gesteld dat levenscyclusdenken een nieuwe, opkomende institutionele logica is, ofwel de Life Cycle Thinking logica (LCT logica). De LCT logica staat tegenover de reeds gevestigde lineaire logica, die voortvloeit uit gedachtegoed van de lineaire economie. De twee logica veronderstellen namelijk tegenstrijdige normen en waarden, en vragen om twee verschillende, tevens contradictorische organisatiestructuren. De lineaire logica draagt een hoog gefragmenteerde, gespecialiseerde en gecentraliseerde structuur aan, waarin integratie en interactie minimaal zijn, terwijl de LCT logica juist een geïntegreerde structuur suggereert, waarin veel interactie plaatsvindt. Daarnaast focust de lineaire logica op efficiënt handelen binnen tijd en budget, terwijl de LCT logica zich concentreert op duurzaam handelen binnen de gehele levenscyclus om zodoende milieulasten te mitigeren Om antwoord te geven op de onderzoeksvraag zijn interviews en een paneldiscussie gehouden en is een documentenanalyse uitgevoerd. Respondenten betroffen ambtenaren werkzaam bij de gemeente Rotterdam op het gebied van maatschappelijk vastgoed. Uit de interviews en documentenanalyse is gebleken dat binnen de gemeentelijke maatschappelijk vastgoedketen een lineaire logica dominant is ten opzichte van een LCT logica. De LCT logica wordt enkel gehanteerd door partijen die zich actief in hun werk bezighouden met duurzaamheidsaspecten, waaronder circulariteit zoals in bijvoorbeeld het Programma Rotterdam Circulair. Het betreft echter een klein aantal partijen die deze logica aanwenden, tegenover een groot aantal die de lineaire logica hanteren. De partners in de gemeentelijke maatschappelijk vastgoedketen houden bovendien allemaal een organisatiestructuur aan die ook sterke overeenkomsten met de lineaire logica. De structuur is namelijk tamelijk gefragmenteerd, gespecialiseerd, gestandaardiseerd en gecentraliseerd. De partners in de keten behoren tot de bredere organisatie van de gemeente Rotterdam, die immers sterk een lineaire logica vertegenwoordigt. Vervolgens valt op dat deze dominante lineaire organisatiestructuur een lineaire vorm van samenwerking standhoudt, te weten een zeer gefragmenteerde en gefaseerde samenwerking. De logica beïnvloedt namelijk ook hoe wordt samengewerkt binnen een organisatie. Zolang de LCT logica zich dan ook niet kan gronden binnen Van lineair naar circulair met een levenscyclusgerichte denkwijze | 3 de gemeente, zal ketensamenwerking, een meer geïntegreerde vorm van samenwerking, niet worden bewerkstelligd. Op basis van de uitkomsten uit dit onderzoek wordt aan de gemeente Rotterdam aanbevolen om te evalueren hoe bepaalde structuren nieuwe denk- en werkwijzen als levenscyclusdenken belemmeren. Daarnaast is het zaak om te kijken naar de positionering van een programma zoals Rotterdam Circulair, waar de ambtenaren met een LCT logica zich bevinden, ten opzichte van de lijnorganisatie, waar juist de lineaire logica dominant is. Het is nodig om een discussie aan te gaan op deze onderwerpen, zodat ruimte kan worden gemaakt voor het bewerkstelligen van een eventueel nieuwe logica die wel open staat voor circulaire praktijken.