Achteruit kijken: Een stap voorruit Een verkenning naar de controlerende rol van de gemeenteraad als dimensie in doorwerking van rekenkamerrapporten binnen het veiligheidsdomein

3 Samenvatting Sinds 1 januari 2006 is de verplichte instelling van de lokale rekenkamer(commissie) wettelijk geregeld. Krachtens artikel 182 van de Gemeentewet is de lokale rekenkamer(commissie) belast met het ''onderzoeken van de doelmatigheid, doeltreffendheid en rechtmatigheid van het door het gemeentebestuur gevoerde bestuur''. Hoewel de rekenkamer(commissie) functioneert als een controle-instrument van de gemeenteraad, is het de vraag in welke mate de gemeenteraad het rekenkameronderzoek ook daadwerkelijk gebruikt ten behoeve van het versterken van diens controlerende positie. Centraal in dit onderzoek staat de vraag: De doorwerking van het rekenkamerrapport wordt uitgewerkt in vijf verschillende vormen: (1) politiek-bestuurlijk bereik, (2) preventief, (3) agenderend, (4) instrumenteel en (5) conceptueel. De controlerende rol van de gemeenteraad valt onder de conceptuele doorwerking van het rekenkamerrapport. Controle bestaat in dit onderzoek uit de feitelijke situatie vergelijken met de gestelde norm. Theoretisch is de controlerende rol van de gemeenteraad verdeeld in een drietal niveaus: (1) democratisch perspectief, (2) constitutioneel perspectief en (3) lerend perspectief. Binnen elk van deze perspectieven is ruimte voor de informatievoorziening, het publieke debat en de mogelijke consequenties. In dit onderzoek zijn de volgende onderzoeksmethoden gebruikt: deskresearch (relevante raads- en beleidsdocumenten, raadsvergaderingen (audiovisuele opnamen, dan wel notulen), jaarverslagen, raadsagenda's, media artikelen en rapporten), enquêtes bij raadsleden en semi-gestructureerde interviews met portefeuillehouders, ambtenaren, griffie en gemeenteraad. Resultaten en analyse Alle rekenkamerrapporten zijn behandeld in de gemeenteraadsvergaderingen. Slechts één gemeente heeft geen concreet raadsbesluit aan het rekenkamerrapport verbonden. Preventieve en agenderende doorwerking heeft in geen van de gemeenten plaatsgevonden. Wel is in één gemeente is, eerder dan gepland, een verhoogd budget voor de rekenkamercommissie beschikbaar gesteld. Voor de instrumentele doorwerking geldt dat in alle rapporten de gedane aanbevelingen gericht zijn op het versterken van de kaderstellende en de controlerende rol van de gemeenteraad. In alle gemeenten In hoeverre dragen lokale rekenkamerrapporten over het veiligheidsdomein bij aan de controlerende rol van de desbetreffende gemeenteraad en hoe is dat effect te verklaren? 4 zijn tenminste twee van de aanbevelingen geïmplementeerd. De aanbevelingen voor het SMART formuleren van doelstellingen, het monitoren van de doelbereiking en het monitoren van de voortgang van de gemaakte afspraken worden aan vrijwel alle gemeenten gegeven. Welke controlerende acties de gemeenteraden uitvoeren, zijn variabel. Zo geven geïnterviewden aan dat: er meer informatie-uitwisseling tussen de raad en het college is, de gemeenteraad vaker om (missende) informatie vraagt en het beleid is aangescherpt. Wel is geconstateerd dat er sprake is van twee positieve feedbackloops. De grote feedbackloop loopt tussen 'doorwerking rekenkamerrapport' en 'meer sturing door de gemeenteraad'. Vervolgens loopt de kleine loop tussen 'betere informatiepositie' en 'meer controle door de gemeenteraad'. Wanneer de gemeenteraad niet door een van de barrières heen komt is er sprake van geen feedbackloop. Ten slotte geldt voor de conceptuele doorwerking dat in alle gemeenten het rekenkamerrapport, in variërende mate, bijdraagt aan de controlerende rol. Dit lijkt te maken te hebben met vier barrières op kritieke punten in een feedbackloop. De gevonden barrières zijn: (1) niet-geïmplementeerde aanbevelingen, (2) niet-ontvankelijke gemeenteraad, (3) algemene, vage informatie en (4) geen urgentiegevoel. Barrièremodel doorwerking en controle. Conclusie en aanbevelingen Uit het onderzoek blijkt dat er voor de uitvoering van controle op verschillende momenten barrières zijn die de gemeenteraad moet doorbreken. Door de aanwezigheid van verschillende positieve feedbackloops is het mogelijk om een onderscheid van 3 clusters te maken: (1) geen feedbackloop, (2) grote feedbackloop en (3) kleine feedbackloop. Hoewel een gemeente in één cluster ingedeeld kan worden, is de positie van de gemeente dynamisch. Deze barrières zijn namelijk door de interne en 5 externe context te beïnvloeden. In hoeverre het rekenkamerrapport de controlerende rol van de gemeenteraad beïnvloedt hangt dus samen met de aanwezigheid van de barrières op dat specifieke moment. Uit deze conclusie volgen in totaal een zestal aanbevelingen op drie gebieden: vervolgonderzoek, de rekenkamer(commissie) en de gemeenteraad. Voor vervolgonderzoek is aanbevolen om (1) een schaal voor doorwerking te ontwikkelen en (2) de dynamiek van de gemeenteraad en het college van B&W omtrent controle in kaart te brengen. Vervolgens is voor de rekenkamercommissie de aanbeveling om (3) de leesbaarheid van het rekenkamerrapport te vergroten en (4) handig(er) in te spelen op de onderwerpen die actueel zijn in de gemeenteraad. Ten slotte zijn de aanbevelingen aan de gemeenteraad om (5) meer tijd te nemen om de controlerende taak uit te voeren en dus vaker 'achterom' te kijken en (6) opdracht te geven de controlerende rol in de informatievoorziening te integreren. Nadrukkelijk moet worden aangegeven dat de onderzoeksresultaten niet omvangrijk genoeg zijn om de conclusies te generaliseren. De conclusie dient dan ook met enige voorzichtigheid te worden geïnterpreteerd.