Op de rit met algoritmen?

In het openbaar bestuur is een digitale transformatie gaande. Door het toegenomen vermogen om enorme hoeveelheden data te verzamelen, produceren, verwerken en combineren, zijn onder andere complexere scenarioberekeningen mogelijk. Zo maakt de overheid steeds meer gebruik van algoritmen binnen het beleidsproces, bijvoorbeeld om het te vormen beleid te onderbouwen. Dit maakt het openbaar bestuur beter in staat te anticiperen op toekomstige ontwikkelingen. In de praktijk blijkt echter sprake te zijn van bepaalde uitdagingen om met algoritmen om te gaan, waardoor doorwerking in beleidsvorming soms nog lastig is. De doelstelling van dit kwalitatieve onderzoek is om kennis te vergroten en theorie te ontwikkelen over de wijze waarop percepties van legitimiteit van ambtenaren de doorwerking beïnvloeden van algoritmen in beleidsvorming. De focus op het concept legitimiteit is relevant omdat het menselijke actoren zijn die bepalen of en hoe algoritmische modellen worden gebruikt. Om dit te onderzoeken is een casestudy uitgevoerd naar het Wmo-voorspelmodel dat door verschillende Nederlandse gemeenten wordt gebruikt. Hierbij stond de volgende onderzoeksvraag centraal: “Op welke wijze beïnvloedt de perceptie van legitimiteit van ambtenaren de doorwerking van het Wmo-voorspelmodel in de beleidsvorming in Nederlandse gemeenten?” Dit voorspelmodel dient om het Wmo-gebruik inzichtelijk te krijgen voor de komende vijf jaar. Ook biedt het inzicht in manieren om het gemeentelijk budget effectiever te besteden. Het model voorspelt aan de hand van landelijke CBS-data het aantal gebruikers en kosten voor zowel de stad als per wijk op basis van ongewijzigd beleid. De voornaamste onderzoeksmethode betrof semigestructureerde interviews met medewerkers uit verschillende gemeenten die allen betrokken zijn (geweest) bij (de ontwikkeling van) het Wmo-voorspelmodel. Uit de interviews is gebleken dat respondenten het model overwegend legitiem beoordelen, zowel inhoudelijk als in het ontwerpproces. Echter, geven respondenten aan dat zij de lokale toepasbaarheid van de uiteindelijke voorspelling missen. Daarom is de conclusie van dit onderzoek dat percepties van legitimiteit een beperkte invloed hebben op de doorwerking van het Wmo-voorspelmodel in de beleidsvorming, waarbij een positieve beoordeling van legitimiteit de doorwerking ervan niet garandeert. Behalve legitimiteit is namelijk ook bruikbaarheid van het model belangrijk om doorwerking ervan te bewerkstelligen. Een van de aanbevelingen is daarom om het doel van het voorspelmodel te herzien met het oog op de behoeftes en doelstellingen van de gemeente, zodat deze beter op elkaar aansluiten