De efficiëntie en effectiviteit van risicogestuurd toezicht

Dit onderzoek geeft antwoord op de vraag: welke verbeteringen met betrekking tot efficiëntie en effectiviteit zijn het gevolg van de invoering van het risicogestuurde toezichtmodel van de provincie Zuid-Holland en hoe kan dit model worden verbeterd? Risicogestuurd toezicht toegelicht Voor de term risicogestuurd toezicht kan geen eenduidige omschrijving gegeven worden. In dit onderzoek zijn de auteurs tot de volgende omschrijving van risicogestuurd toezicht gekomen: ‘met risicogestuurd toezicht kan, daar waar de kans op een slechte naleving groot is en/of het effect (de consequenties) van een slechte naleving negatief zijn, de belangrijkste prioriteiten in toezicht gelegd worden’. Hierachter zitten afwegingen over waar en hoe inzet van de schaarse middelen (tijd en geld) plaats moet vinden. Bedrijven met een onvoldoende naleving ‘verdienen’ meer controles en tijdsinzet dan de bedrijven met een goed naleefgedrag. Aanleiding risicogestuurd toezicht Er zijn meerdere redenen waarom toezichthoudende overheden zijn overgestapt van traditioneel toezicht naar risicogestuurd toezicht. Ten eerste is er nieuwe wetgeving op komst (Wabo) of al van kracht (Activiteitenbesluit) die er voor zorgen dat er meer sprake is van een integrale handhaving. Een vergunning wordt straks niet meer door veel verschillende instanties gecontroleerd, maar nog maar door één instantie. Daarnaast vraagt de politiek, gevoed door signalen uit het bedrijfsleven, specifiek om een vermindering van de toezichtlast voor bedrijven. Daarnaast vraagt ook het lokale bestuur om een andere en efficiëntere werkwijze. Het management stuurt steeds meer op kwantiteit en efficiëntie. De toezichthouders moeten de schaarse middelen (tijd en geld) efficiënt benutten. Dit betekent dus dat er afwegingen gemaakt moeten worden over wat men wel en wat men niet doet. Theorieën en inzichten Uit de bestudeerde theorieën en inzichten kwam naar voren dat toezicht en handhaving gaat om het maken van keuzes. Alles (tot in detail) controleren wat als overheid binnen het takenen bevoegdheden pakket hoort is onmogelijk en (vanwege de kosten) bovendien ongewenst. Er zal een optimale ‘graad van naleving’ moeten worden bereikt. Daarbij moet de focus liggen op de belangrijkste risico’s. Deze risico’s worden gevormd door bedrijven die een (behoorlijke) impact (kunnen) hebben op het milieu. Deze risico’s nemen verschillende vormen aan; van de inherente risico’s die bijvoorbeeld chemische fabrieken hebben tot bedrijven die er een slecht naleefgedrag op na houden. Dit kan gepaard gaan met incidenten en overlast in de omgeving. Politieke gevoeligheid van een bedrijf kan ook een risico vormen, maar dan voor ‘de politiek’. Gebleken is dat de term ‘risico’ niet eenvoudig is te definiëren. Vergelijking traditioneel en risicogestuurd toezicht Het verschil tussen het traditionele toezicht dat gebaseerd is op volledige controles (van alle voorschriften uit een vergunning) en het risicogestuurde toezicht dat zich richt op de meest risicovolle voorschriften uit een vergunning is de meer proactieve aanpak en afwegingen die het bevoegd gezag maakt. Bij traditioneel toezicht is sprake van een bevoegd gezag dat verantwoordelijk is voor het controleren van het naleefgedrag. Bij risicogestuurd toezicht 8 wordt echter meer verantwoordelijkheid neergelegd bij het bedrijf. De focus verandert meer van het corrigeren achteraf naar het adviseren en begeleiden vooraf (compliance). Efficiëntie en effectiviteit Uit verschillende interviews blijkt dat er qua werktijd sprake is van efficiëntie binnen de toezichthoudende instanties. De toezichthouders zijn minder tijd kwijt met het houden van controles. Binnen de provincie Zuid-Holland uit zich dit in het verminderen van het aantal toezichturen dat een toezichthouder per bedrijf besteedt. Er is dus sprake van een betere inzet van de schaarse middelen. Hierbij dient te worden opgemerkt dat nog niet alle toezichthouders werken met het nieuwe risicogestuurde toezichtmodel. De efficiëntie zou daar nog verder verbeterd kunnen worden. De efficiëntieverhoging is ook het gevolg van een verbeterd naleefgedrag van bedrijven. Zo kan meer verantwoordelijkheid bij de bedrijven worden neergelegd. Deze manier van ‘controleren’ levert ook een bijdrage aan de efficiëntie. Het gedrag van het bedrijf speelt hierin een heel belangrijke rol, aangezien er wel een vertrouwensrelatie met het bedrijf opgebouwd moet worden. Over effectiviteit van het risicogestuurde toezichtmodel is nog niet veel te zeggen. De door de bedrijven (ervaren) toezichtlast wordt nog nauwelijks gemeten. De geïnterviewde toezichthouders hebben niet het idee dat de bedrijven daadwerkelijk een vermindering in de toezichtlast ervaren. Er is wel een verbetering van het naleefgedrag te zien dus er kan gesteld worden dat een maatschappelijke doelstelling, verbetering van het milieu, steeds beter ingevuld wordt. Verbetering voor risicogestuurd toezichtmodel van de provincie Zuid-Holland Uit het vergelijkend onderzoek tussen zes risicogestuurde toezichtmodellen blijkt dat het model van de provincie Zuid-Holland verder geoptimaliseerd kan worden. Het model van de provincie Zuid-Holland kan verder geoptimaliseerd worden door in ieder geval de volgende verbeteringen door te voeren: - Verdeling van bedrijven in categorieën; - Opnemen van de status (en ouderdom) van de vergunning; - Opnemen van het aspect norm conform gedrag (NCG); - Het koppelen van de doelstelling van het bestuur aan de methodiek; - Rekening houden met de omgeving van het bedrijf; - Risicogestuurd toezicht laten meewerken aan het provinciaal milieubeleid en/of maatschappelijke doelstellingen. Deze verbeteringen kunnen er toe bijdragen dat het risicogestuurde toezichtmodel dat door de provincie Zuid-Holland gehanteerd wordt mogelijk nog efficiënter en effectiever zal zijn.