Publiekrechtelijk kostenverhaal. Het exploitatieplan: onbekend maakt onbemind, of een juridisch gedrocht?

Sinds 2008 zijn gemeenten verplicht om kosten te verhalen als bestemmingsplannen aangewezen bouwplannen mogelijk maken. In de Wet ruimtelijke ordening (Wro) is het instrument exploitatieplan geïntroduceerd om gemeenten een stok te geven waarmee ze kostenverhaal kunnen afdwingen indien private ontwikkelaars van bouwpannen niet wilden bijdragen aan kosten als gevolg van hun plannen.

Het kostenverhaal uit de Wro was een reactie op de Vinex periode waarin sommige private partijen niet hebben bijgedragen aan de kosten die verband hielden met hun bouwplan ontwikkeling. Overheden hebben de kosten moeten dragen voor bijvoorbeeld infrastructuur terwijl de baten van de bouwplanontwikkeling bij private partijen terecht kwamen. Het exploitatieplan biedt een publiekrechtelijk weg om kosten ter verhalen op het moment wanneer er privaatrechtelijk geen afspraken tot stand komen. Het exploitatieplan is door de wetgever geïntroduceerd als stok achter de deur voor kostenverhaal waarbij de nadrukkelijke voorkeur is dat partijen privaatrechtelijk tot afspraken komen.

De bouwopgave is groot, schaarste op de woningmarkt zorgt voor de ambitie bij het Rijk om stevig in te zetten op nieuwbouw. Deze ambitie versterkt de urgentie om kritisch te kijken naar de instrumenten die beschikbaar zijn voor sturing op de grondmarkt. Aan de hand van literatuuronderzoek en het bestuderen van zes gemeenten waarbij wel en juist niet gekozen is om het instrument exploitatieplan in te zetten is onderzocht hoe kostenverhaal in de praktijk werkt. Welke overwegingen hebben gemeenten om wel of niet te kiezen voor een exploitatieplan? En bovenal ook, hoe vaak is er gekozen voor een exploitatieplan?