Waarom explainerjournalistiek een nieuw verwachtingspatroon behoeft: Een kwalitatief onderzoek naar de rol van sensationalisme in explainers op YouTube

Wanneer oorlog uitbreekt, willen mensen weten hoe en waarom deze is ontstaan. Ze hebben, in hun streven complexe onderwerpen te begrijpen, behoefte aan context en duiding. Dit heeft geleid tot de populariteit van explainerjournalistiek, een journalistiek genre dat het publiek voorziet van uitleg bij ingewikkelde thema’s op een toegankelijke en begrijpelijke manier. Op online platforms als YouTube kan dit genre rekenen op een miljoenenpubliek (Bielik & Višňovský, 2021, p. 26). Omdat iedereen zich als journalist kan presenteren in een digitaal medialandschap, twijfelen critici aan de journalistieke kwaliteit van content op online platforms (Barnhurst, 2014, p. 126) als YouTube. Zo zouden nieuwsvideo’s sensationeel van aard zijn (Wu, 2018, p. 581) en met een subjectief karakter de meeste kijkcijfers genereren (Peer & Ksiazek, 2011, p. 56). Deze karakteristieken passen niet bij explainerjournalistiek (Dwyer et al., 2023, p. 718) en zouden ieders streven een beeld van de werkelijkheid te construeren op basis van genuanceerde en evenwichtige informatievoorziening kunnen belemmeren (Grundlingh, 2017, pp. 118-121). Om te onderzoeken wat de journalistieke kwaliteit van deze online explainerjournalistiek is, richt dit onderzoek zich op hoe sensationalisme een rol speelt in explainerjournalistiek op YouTube. Dit wordt gedaan aan de hand van een kwalitatieve inhoudsanalyse van explainer video’s waarin de oorlog tussen Oekraïne en Rusland wordt uitgelegd. Hierbij wordt er gekeken naar hoe ladingen, waarin het subjectieve oordeel van een zender ten opzichte van informatie waarneembaar is, een rol spelen in het taalgebruik van explainer journalisten (Bednarek, 2010, pp. 17-19). Ladingen kunnen gezien worden als een teken van sensationalisme als deze worden ingezet om de perceptie van informatie te manipuleren (Grundlingh, 2017, pp. 120, 134). Uit de analyse blijkt dat explainer journalisten sensationalisme inzetten om hun afschuw te tonen voor de volgens hen onredelijke Poetin en sympathie te tonen voor het volgens hen onschuldige Oekraïne. Aannemelijk is dat de explainer journalisten hiermee een negatieve publieke opinie over Poetin en een positieve publieke opinie over Oekraïne in de hand werken. Dit onderzoek stelt dat een herziening nodig is van de verwachtingen van online explainerjournalistiek. Hierbij moet sensationalisme gezien worden als iets wat niet per definitie slecht is en kan samengaan met de verdiepende en informerende functie van dit journalistieke genre. Een positievere benadering van sensationalisme belicht hoe het ervoor kan zorgen dat het publiek content over complexe onderwerpen wil consumeren (Haw, 2020, p. 126) en hoe journalisten het in kunnen zetten om een publiek te bereiken in een medialandschap met veel concurrentie (Arbaoui et al., 2020, p. 300).