Van schandalisering, naar normalisering, tot strategische redenering

Media vertonen een toenemende meegaand ten opzichte van rechtsextremisme. Waar zij voorheen een demarcatiestrategie hanteerden, passen zij nu een confrontatie- en accommodatiestrategie toe. Hier worden extreemrechtse ideeën en figuren zonder voldoende kritiek gepubliceerd en als gelijkwaardig gepresenteerd aan die van mainstream partijen. Dit gebeurt onder het mom van het objectiviteitsparadigma, dat media rechtvaardigen als essentieel voor goede journalistiek. Hierdoor worden deze ideeën en actoren, die voorheen als te extreem werden beschouwd, steeds normaler en aanvaard in de mainstream politiek en samenleving. Dit is problematisch omdat deze ideologie de democratie verwerpt en haat jegens minderheden vergroot. In dit onderzoek dient de documentaire Eigen Volk Eerst als uitgangpunt, omdat deze expliciet een platform biedt aan rechtsextremisme en het objectiviteitsparadigma hier sterk aanwezig is. De centrale onderzoeksvraag is: Hoe interpreteert het publiek de documentaire Eigen Volk Eerst? En in hoeverre draagt deze interpretatie bij aan de normalisering van extreemrechts gedachtegoed? Om hier antwoord op te geven, is een kwalitatief receptieonderzoek uitgevoerd waarin individuele diepte-interviews zijn afgenomen met twaalf respondenten, geselecteerd op basis van hun politieke voorkeur (VVD- en PVV-stemmers). Tijdens de interviews werden vier fragmenten uit de documentaire getoond en besproken. De thematische analyse van de interviews toont aan dat respondenten een combinatie van een accommodatiestrategie en confrontatiestrategie hanteren, met een neiging naar accommodatie. Er ontbrak echter een demarcatiestrategie. Deze bevindingen tonen aan dat extreemrechtse opvattingen en sprekers door de respondenten als normaal en legitiem werden beschouwd. De conclusie van het onderzoek is dat de documentaire Eigen Volk Eerst een normaliserende werking heeft op de interpretatie van het publiek ten aanzien van het rechtsextremisme. Dit is representatief voor de bredere rol van media in de samenleving. Het onderstreept de gevolgen van het strikt gehanteerde objectiviteitsparadigma, omdat hierdoor het stigma van rechtsextremistisch gedachtegoed wordt verminderd en dit gedachtegoed geïntegreerd raakt in het publieke debat. Dit roept de vraag op in hoeverre het objectiviteitsparadigma een gerechtvaardigd argument is voor media, aangezien het ten koste gaat van de democratie en racistische discours en praktijken legitimeert. Om normalisering tegen te gaan, moeten media strategische weerstand bieden en continu context en feiten verstrekken over de aard en vaak onjuistheid van deze opvattingen: ‘voorlichting’. Toekomstige studies moeten zich richten op gedetailleerd onderzoek naar de micro-mechanismen die een rol spelen in de interpretatie, zoals persoonlijke ervaringen, sociale afstand en charisma van een actor, om een dieper inzicht te krijgen in het normaliseringproces van een individu. Daarnaast moet toekomstig onderzoek zich richten op natuurlijke settings, waardoor normalisering in een representatieve omgeving wordt getoetst.