Letters en invloed: het ABC van laaggeletterdheid en politieke effectiviteit

In 2013 werd geconstateerd dat politieke effectiviteit relatief laag is onder laaggeletterden in Nederland. Politieke effectiviteit gaat in op de mate van invloed die door een persoon ervaren wordt op de politiek en geldt als een belangrijke indicator voor politieke participatie. Politieke participatie is nodig om ondermijning van de democratie te voorkomen. Naar schatting zijn 2,5 miljoen mensen in Nederland laaggeletterd. Lage politieke effectiviteit gevolgd door lage politieke participatie zou daardoor ondervertegenwoordiging van deze groep mensen in de maatschappij betekenen. Er zijn veel onderzoeken gedaan naar laaggeletterdheid, bijvoorbeeld op gebied van gezondheid en armoede. Het is echter onbekend waardoor de negatieve relatie tussen laaggeletterdheid en politieke effectiviteit wordt beïnvloed. Om dit gat in de literatuur op te vullen en een betere vertegenwoordiging van de maatschappij in de politiek te bewerkstelligen, stond de volgende onderzoeksvraag centraal: Waardoor is politieke effectiviteit lager onder laaggeletterden en hoe kan dit verbeterd worden? Op basis van een literatuurstudie werd gefocust op drie mogelijke verklaringen voor lage politieke effectiviteit onder laaggeletterden; sociaaleconomische status, sociale netwerken en interne politieke effectiviteit. Interne politieke effectiviteit betreft de zelfperceptie van kennis en vaardigheden op gebied van politiek onder laaggeletterden. Naar verwachting hadden sociaaleconomische status en sociale netwerken invloed op interne politieke effectiviteit en had interne politieke effectiviteit vervolgens invloed op (externe) politieke effectiviteit. Middels semigestructureerde interviews met 20 laaggeletterden zijn deze drie mogelijke verklaringen onderzocht waarbij de opinie en de belevingswereld van de laaggeletterden werd besproken met betrekking tot politiek. Uit de interviews bleek dat met betrekking tot sociaaleconomische status beperkte politieke socialisatie vanuit de thuisomgeving en vroegtijdig schoolverlaten een grote invloed hebben op de kennis als onderdeel van interne politieke effectiviteit van laaggeletterden. Bovendien bleek dat laaggeletterden politieke onderwerpen vaak vermijden binnen hun sociale netwerken, omdat ze menen onvoldoende kennis te bezitten. Dit wijst op een wisselwerking met kennis als component van interne politieke effectiviteit. Politiek blijft een onbespreekbaar onderwerp binnen deze netwerken doordat kennis van politiek niet vergroot wordt omdat het onbespreekbaar is. Met betrekking tot interne politieke effectiviteit blijkt kennis dus van grote invloed op de ervaren (externe) politieke effectiviteit. Aan de hand van deze resultaten zijn een aantal concrete beleidsaanbevelingen gedaan. Allereerst worden diverse leermethoden, zoals eenvoudige uitleg in buurthuizen en bibliotheken, aanbevolen om zo de politieke kennis, ofwel interne politieke effectiviteit van laaggeletterden te vergroten. Daarnaast wordt een door de overheid geïnitieerde campagne die politieke gesprekken en kennisdeling bevordert aanbevolen, zodat politieke kennis meer gedeeld wordt. Vanwege dat kennis zo een belangrijke invloed heeft op politieke effectiviteit en vroegtijdig schoolverlaten dit heeft beperkt, wordt bovendien het introduceren van politieke educatie op basisscholen aanbevolen. Tot slot wordt het delen of uitzenden van korte, visuele uitleg over Nederlandse politiek op sociale media of televisie aanbevolen. Dit kan de politieke effectiviteit verhogen doordat laaggeletterden beter geïnformeerd raken en een hogere interne politieke effectiviteit ervaren.