De beweegredenen achter de eerste stem: "Een diepgaand onderzoek naar de motivatie van nieuwe Leefbaar Rotterdam kiezers"

De verkiezingsopkomst voor de gemeenteraadsverkiezingen was nooit zo laag als in 2022. Het dieptepunt lag in Rotterdam, waar slechts 39% van de stemgerechtigden stemden. In de stad van Fortuyn werd de lokale partij Leefbaar Rotterdam wederom de grootste. Er is een zekere landelijke trend aanwezig waarbij een dalende belangstelling in lokale verkiezingen wordt opgevolgd door een stijgende belangstelling in autonome lokale partijen. Lokale partijen vertegenwoordigen daarbinnen een proteststem en zouden beter aanvoelen wat er in lokale gemeenschappen speelt. Op basis van deze redenatie kan gesteld worden dat lokale partijen wellicht het vertrouwen in de lokale democratieën kunnen herstellen. Bij opkomstcijfers van onder de 50% valt immers af te vragen welk mandaat gemeenteraden vandaag de dag nog hebben. Dit terwijl het de bestuurslaag is die het dichtst bij de burger zou moeten staan. Daarom is het nuttig na te gaan wie deze nieuwe kiezer voor de lokale partij is. De situatie in Rotterdam is daarbij extra interessant, daar waar Leefbaar Rotterdam doelbewust voor een koerswijziging koos om nieuwe kiezers aan te spreken. De vraag die daarbij opspeelt is welke motivatie stemgerechtigde Rotterdammers die voorheen niet- of niet lokaal stemden dit tijdens de gemeenteraadsverkiezingen van 2022 wel te doen? Lokale stemmotivatie kan daarbij uiteengezet worden in sociologische- en demografische verklaringen, sociaalpsychologische factoren en rationele en strategische factoren. Eerder onderzoek heeft aangetoond dat deze verklaringen voor motieven effectief bewezen zijn binnen onderzoek naar lokale stemmotieven. Sociologische- en demografische factoren beslaan met name op descriptieve factoren als geslacht, leeftijd, sociale klasse, etniciteit, taal, levensbeschouwing, regio, woonplaats en opleiding. Daarnaast is lidmaatschap van een groep van belang, daar waar bij het uitbrengen van een stem de loyaliteit van de groep wordt uitgedragen. Sociaalpsychologische factoren zijn op te delen in korte- en lange termijnfactoren. Sociaalpsychologische lange termijnfactoren hebben betrekking op iemands mens- en maatschappijvisie en bepalen daarmee het kader waarbinnen iemand kiest. Zaken als positionering op de links-rechts as, partij-identificatie en politiek vertrouwen zijn daarbinnen van belang. Sociaalpsychologische korte termijnfactoren hebben betrekking op acute thema’s evenals personen. Daarbij is het binnen de lokale context het geval dat partijkeuze (60%), partij en persoon (31%) en persoon (9%) leidend is voor het uitbrengen van een stem. Er is sprake van rationele- en strategische factoren wanneer de motivatie voortkomt uit een keuze op de tweede keuze omdat deze aanspraak lijkt te maken op verkiezingswinst of coalitiedeelname. Daarbij moet de afkeer van de directe concurrent van deze groot genoeg zijn voor de tweede keuze te kiezen. Om eerdergenoemde onderzoeksvraag te beantwoorden is data verzameld middels kwalitatieve diepte-interviews. Er zijn dan ook dertien Rotterdammers geïnterviewd die in 2022 voor het eerst op Leefbaar Rotterdam stemden. Uit deze interviews is op basis van analyse gebleken dat deze motivatie met name voortkomt uit sociaalpsychologische- en rationele- en strategische factoren. Binnen de sociaalpsychologische lange termijnfactoren is immers op te merken dat de meeste respondenten zich als rechts omschrijven, een laag vertrouwen hebben in landelijke politiek en zich identificeren in Leefbaar Rotterdam omdat zij deze partij zien als daadkrachtig en betrouwbaar beschouwen. Wat betreft sociaalpsychologische korte termijnfactoren is het thema veiligheid het belangrijkste motief Leefbaar Rotterdam te stemmen. Echter, valt dit in een aantal gevallen ook toe te rekenen als rationele factor, daar waar de afweging bij een aantal respondenten zorgvuldig gemaakt is en het thema veiligheid zwaarder woog dan andere thema’s. Op basis van deze conclusie zijn een aantal aanbevelingen gedaan. Met name rondom het thema veiligheid dient het ideologisch verschil met concurrerende (landelijke) partijen groot te zijn, daar waar het aannemelijk is dat de nieuwe kiezer op een andere partij kan stemmen wanneer deze een stellingname wat betreft veiligheid inneemt die beter bij de gerieven aansluit. Daarnaast is het belangrijk dat Leefbaar Rotterdam zich blijft profileren als daadkrachtige en betrouwbare partij, gezien de nieuwe kiezer zich identificeert met deze waarden. Dit kan niet los worden gezien van het ‘lokalistische’ karakter, waarbij Leefbaar zich als lokale partij in blijft zetten voor lokale thema’s. Waar de nieuwe kiezer zich afzet tegen de landelijke partijen op basis van pushfactoren kan Leefbaar Rotterdam inspelen op dit gekrenkte vertrouwen en deze nieuwe kiezer aan zich te binden op basis van pullfactoren.