Shareholders en stakeholders houden elkaar in de greep in Overschie

In Operatie Atlantis komen mensen vanuit verschillende achtergronden bij elkaar om te zoeken naar een antwoord op de vraag hoe snelwegen zo gebouwd, beheerd en ingepast kunnen worden, dat ze meer waarde opleveren. Eén van de pilots in Operatie Atlantis is Atlantis Overschie. Deze pilot heeft als casus gediend om onderzoek te doen naar de invloed van leiderschapskenmerken van managers op innovatieve, efficiënte en legitieme ontwikkeling in de beleidsvoorbereiding van een complex infrastructureel project. Snelwegen roepen in de beleving van mensen al snel negatieve associaties op. Operatie Atlantis is door het innovatieprogramma Wegen naar de Toekomst van Rijkswaterstaat opgestart om deze negatieve associaties te doorbreken en de waarde van de snelweg in de beleving van mensen te verhogen. In Atlantis Overschie spelen diverse niet-stakeholders een bemiddelende rol tussen enerzijds partijen op Rijksniveau en anderzijds lokale partijen. Diverse partijen op Rijksniveau hebben als doel om de doorstroom van verkeer op de A13 door Overschie te kunnen blijven garanderen. De lokale partijen willen juist de leefkwaliteit in Overschie vergroten. In een andere pilot heeft de introductie van business ideas een positieve bijdrage geleverd in het vinden van een gezamenlijke opgave. Daarom wordt getracht om deze werkwijze ook in Atlantis Overschie door te voeren. Uitgangspunt bij het verhogen van de waarde van de snelweg is het ‘recombineren’ van bestaande functies in een gebied. Recombineren kan een positief effect hebben op legitimiteit in het proces. Dankzij de introductie van business ideas kunnen deelnemers aan een recombinatie worden gezien als shareholders van een recombinatie in plaats van als stakeholders. In een business case worden echter alleen shareholders betrokken die waarde toevoegen aan een recombinatie. Wanneer omwonenden en andere lokale partijen buiten de boot vallen omdat zij, afhankelijk van de gekozen recombinatierichting, geen waarde vertegenwoordigen, heeft dit juist negatieve consequenties voor de legitimiteit in het proces. In dit onderzoek worden leiderschapskenmerken van betrokken managers in drie categorieën verdeeld: controle, interactie en balans. Controlekenmerken zijn voornamelijk waargenomen bij de belangrijke stakeholders in Overschie. De niet-stakeholders in het proces zetten over het algemeen veel meer in op interactiekenmerken. De balanskenmerken worden zo ongeveer bij alle betrokken partijen waargenomen. De inzet op controlekenmerken door de belangrijke stakeholders heeft een positieve uitwerking op de ontwikkeling van efficiëntie in de casus. De houding van deze partijen heeft echter nadelige gevolgen voor de ontwikkeling van innovatie in het proces. Inzet op interactiekenmerken door de niet-stakeholders heeft in het proces een positieve uitwerking op de ontwikkeling van recombinaties. Balanskenmerken hebben zowel op de ontwikkeling van recombinaties als op de ontwikkeling van efficiëntie in het proces een positieve uitwerking. Indien er recombinaties tot stand komen heeft dit naar verwachting een positief effect op de (lange termijn) efficiëntie in het proces. Wanneer partijen gezamenlijk gebruik maken van bestaande functies om tot recombinatie te komen is de verwachting dat de deelnemers hierin profiteren van schaalvoordelen en van kostendeling. Hierdoor is het mogelijk dat efficiëntie uiteindelijk beter wordt gediend door in te zetten op innovatieve en legitieme ontwikkeling met behulp van interactiekenmerken en balanskenmerken, dan op de ontwikkeling van (korte termijn) efficiëntie met behulp van controlekenmerken. Ook kan recombinatie een positief effect hebben op de legitimiteit wanneer omwonenden worden betrokken als shareholders. Deze lokale verankering is nodig om de legitimiteit in het proces te kunnen garanderen en niet op stakeholderniveau te blijven zitten.