Leiderschap

Achtergrond: In de Nederlandse gezondheidszorg is een toenemende aandacht voor zorglogistiek. Ziekenhuizen nemen principes uit het bedrijfsleven over om (patiënten) processen te verbeteren. Twee benaderingen van verandertrajecten zijn de ontwerpaanpak en de ontwikkelaanpak. Zorgpaden en ToC zijn hier representanten van. Theoretisch kader: Beide benaderingen maken een proces van veranderen noodzakelijk, maar de aard van dat proces verschilt aanzienlijk. Bij de ontwerpaanpak gaat het om een breed georiënteerde (en soms radicale) verandering die top down wordt gestuurd richting een vooraf bepaalde doelstelling. Hierbij worden vaak expert- en machtsstrategieën gebruikt. Bij een ontwikkelaanpak is er sprake van een stapsgewijze bottom-up verandering waarvan de uitkomst nog niet bekend is en waarbij het management de verandering faciliteert, begeleidt en stuurt. Borging, het verankeren in de dagelijkse praktijk, is een belangrijke stap in het verandertraject. Veel verandertrajecten mislukken door problemen bij de borging. Onvoldoende leiderschap wordt hierbij vaak als oorzaak geïdentificeerd. Omdat effectiever leiderschap cruciaal is voor een betere doorvoering en borging van zorglogistieke veranderprocessen is meer inzicht nodig in de relatie tussen de verander-benadering, borging en het daardoor vereiste leiderschap in de praktijk. In de literatuur is hier nog weinig over bekend. Doel: Het verkrijgen van inzicht in de toepassing van elementen (taak en stijl) van leiderschap bij de borging van veranderingen door respectievelijk Zorgpaden en ToC. Methoden: Dit is een kwalitatief en beschrijvend onderzoek om de onderzoeksvraag te exploreren. Er is gebruik gemaakt van twee case-studies. Het Beatrixziekenhuis werkt met Zorgpaden en heeft onlangs de Eerste Hart Hulp opgestart en het Albert Schweitzerziekenhuis heeft in november 2009 ToC geïmplementeerd op acht verpleegafdelingen. De gebruikte onderzoeksmethode is semigestructureerde interviews. Per case (Interne/oncologie bij ToC en Eerste Hart Hulp bij Zorgpaden) is er een analyse gemaakt van het veranderingstraject, borging en leiderschap. Hierna zijn deze vergeleken met elkaar en met de bestaande theorie. Resultaten: De EHH is een radicaal, top down, geïmplementeerd herontwerp. De sturing vind voornamelijk plaats door de teamleider. De verpleegkundigen worden bij het traject betrokken en de belangrijkste taak van de leider is motiveren en informeren door middel van een steunende stijl. De borging vindt dynamisch plaats en er is aandacht voor individueel gedrag. De ToC methode is top down geïmplementeerd, maar de veranderingen vinden vanuit bestaande processen stapsgewijs en bottom up plaats. De verpleegkundigen zijn niet betrokken bij de implementatie maar wel bij de veranderingen. Omdat het hen veel extra tijd kost, zijn zij niet heel erg gemotiveerd. Er wordt een coachende stijl gebruikt om hen te motiveren. Ook bij ToC wordt er dynamisch geborgd. Conclusie: In de praktijk is er bij borging en leiderschap weinig onderscheid tussen de cases. Bij beide casussen wordt er gebruik gemaakt van een coachende leiderschapsstijl bij het dynamisch borgen van de verandering. Dit kan impliceren dat het niet uitmaakt welke benadering er door een organisatie wordt gekozen vanuit het borgingsperspectief, maar dat een coachende stijl bij leidinggevende wel erg belangrijk is en leiders hierdoor zorgvuldig moeten worden gekozen. Discussie: Er is onderzoek bij andere afdelingen, methoden en ziekenhuizen nodig om een generaliserend antwoord te kunnen geven op de vraag hoe elementen van leiderschap worden toegepast bij de borging van een door Zorgpaden of ToC gerealiseerde verandering.